Бай-Тайга кожууннуң хоочуннарның “Мөңге сайзанак” бөлүүнүң тургустунганындан бээр 10 чыл оюнга.

Баштайгы үелерде кожуунга болгаш республикага бот-тывынгыр коллективтер аразынга мөөрейлерге, байырлалдар үезинде концерттерге киржип чоруп турган. 2012 чылда киржикчилерниң саналы-биле “Мөңге сайзанак” деп адап алган, чүге дээрге республиканың хоочуннарының бөлүү шупту аттыг болуп турар. Бөлүк сес кижиден тургустунган. Кожууннуң хоочуннар даргазы Зоя Серендооевна сүмелешкеш, ансамбльдың адын “Мөңге сайзанак” деп адаан, даргазынга Хертек Зоя Данаажаповнаны соңгаан. Сөөлзүредир 25 – 35 кижи чеде берген. Баштай Николай Өлзей-оол аттыг Культура бажыңынга, улаштыр Бай-Тал, Шуй, Ээр-Хавак, Кызыл-Даг, Хемчик, Кара-Хөл культура бажыңнарынга болгаш “Шивилиг”, “Бел” аржааннарынга аалдап чораан. 2013 чылда 1-ги республика фестивалынга Бай-Тайга кожуунга “Ак-көк аржыыл” деп темалыг концерт көрүлдезинге эки түңнелди алган. Улаштыр Тиилелгениң 70 чыл оюнга Барыын-Хемчик кожуунга III-кү чергениң диплому, акша шаңналын алган. Шүлүкчү С.Б. Пюрбюнуң 100 хар харлаан хемчегге “Авайымны” деп ырыны С.И. Самбый-оол база “Кадарчы” деп ырыны улуг назылыг Д.Б. Хомушку чараш ырлашкаш, шаңналдыг черге төлептиг болганнар. 2013 чылдың сентябрьда кожуун фестивалы “Аяк-хээлиг Тыва чуртум” деп мөөрейге Россияның болгаш Тываның каттышканының 100 чылынга, Кызыл хоорайның 100 чыл болган оюнга Бай-Тал суурга Дмитрий Очур аттыг клубка киришкеш, кожуунга 2-ги чергениң диплому-биле шаңнаткан. 2014 чылдың март айда Кызылга улусчу чогаадылга төвүнге Россияның, Тываның алдарлыг артистери Бай-Тайга чурттуг Люндуп Солун-оол, Борбак-оол Салчак, Александр Салчак, Ооржак Омак олар-биле каттышкан концерти үндүрген. Апрельде 2014 чылда кожуун фестивалынга “Тыва – бистиң өргээвис”, “Аяк хээлиг Тыва чуртум” деп кожуун чергелиг бот-тывынгыр коллективтер аразынга Ээр-Хавак сумузундан 2-ги чергениң диплому-биле болгаш акша шаңналга төлептиг болган, 2015 чылда республика чергелиг “Синий платочек” Тиилелгениң 70 чылынга тураскааткан, Улуг-Хем кожууннуң Шагаан-Арыг хоорайга 28 коллективтиң аразындан III-кү чергениң дипломун алган. Россия биле Тываның каттышканының 100 чыл оюнга тыва хөгжүм херекселдеринге хоочуннар аразынга эң эки көргүзүү дээш 1-ги чергениң диплому-биле шаңнаткан. (удуртукчузу А.Х. Өпей). 2016 чылдың апрельде “Тыва – бистиң өргээвис” ТАР-ның 95 чылынга Бай-Тайга кожууннуң тургустунганындан бээр 75 чыл оюнга база ниити фестивальдың 20 чылдаанынга киришкеш, диплом алган.
Ансамбльдың ыраажызы Ч.С. Өпей республиканың 4-кү тыва улустуң ырларынга “Аа-шуу, декей-оо” мөөрейге 2017 чылда киришкеш, Гран-при – дээди шаңналды алган. 2016 чылда Кызыл-Даг сумузунуң хоочуннары Тиилелгениң 71 чыл оюнда “Ак-көк аржыыл” темазынга Эрзин кожуунга барып киришкеш, кожууннар аразынга лауреаттар болбушаан, 2-ги чергениң диплому база өртектиг белектер-биле шаңнаткан. Хоочуннарның удуртукчузу Л.М. Кочаа.
Улуг назылыгларга кожуун иштинге чылдың-на болуп эртип турар“Супер-бабушка” мөөрейиниң киржикчилери:
Байыр-оол Чечекмаа Хомушкуевна, Тойлу Зоя Настыковна, Бады Вера Ооржаковна. Барыын-Хемчик кожууннуң организастааны ансамбльдар мөөрейинге киришкеш, 1-ги чергениң дилому-биле шаңнаткан. Ансамбль чүгле концерттер-биле кызыгаарлаттынмайн, арыг агаарлаашкынны чорудуп, Барыын-Хемчик кожууннуң Бижиктиг-Хаяның “Кижи көжээже” барып, сымыранып ап, Чаа-Хөлдүң Авыда бурганынга чедип, Кенден-Сүрүңнүң субурганынга айдызадып, экскурсияны кылган.
Бистиң сорулгавыс өзүп олурар чаштарга, аныяк-өскенге уттундуруп бар чыдар тыва улустуң ырыларын шериг кижизидилгелиг, Ада-чурттуң Улуг дайынының дугайында ырыларны нептередири, улустуң аас чогаалын: кожамык, дүрген чугаа, тоолдарны суртаалдаары.
Чедиишкиннеривис чылдагааны коллективтиң демниг ажылында – баянистер Салчак Владимир Шөмбүлович, Чульдум Анатолий Салчакович, тыва хөгжүм херекселдеринге Хертек Андрей Хертекович, танцы удуртукчулары Чамды Сайлык Мунзуковна, Елена Александровна, уран чүүл удуртукчузу Чыдым Галина Монгушовна оларның ачы-хавыяазы.
Хоочун турда – чон мөңге,
Чон турда – чалыы мөңге,
Чалыы турда – чаштар мөңге,
Чаштар турда – сайзанак мөңге!
Чуртталга мөңге!!!
/ Галина ЧЫДЫМ.
Бай-Тайга кожуун, Ээр-Хавак сумузу.