Майның хөй дыштаныр хонуктарында арыг агаарже дыштанып, «изиг-ханнаар» азы шиштээн эът кылып чиир чаңчылдыг апарган болгай бис. Арыг агаарга азы байырлал столунга идээледир чемненири база бир «чаагай» чаңчыл апарган.
Идээледир чемненири хоралыг дээрзин гастроэнтерологтар кичээндирип турар. Кадык организмниг, чиир чемин деңзигүүрлеп билир кижилер, ийи-чаңгыс хөй чемненип болур-ла ыйнаан, коргунчуг чүү-даа болу бербес. Ынчалза-даа эмин эрттир хөй чем чиггеш, ижин аартап, хевергеш, сарыы хайны бээр байдал кымга-даа таваржып болур. Байырлалда ындыг эпчок байдалдар күзенчиг эвес болгай.
Ынчангаш байырлал ширээзинге үстүг-чарлыг чемнерни, ылаңгыя алкоголь-биле холуурун шеглээр болза эки. Ол ёзулуг-ла частыр газ-биле дөмей болур. Ол бестиг-баарзыктың хөй ферментилер ажылдадырын күткүптер болгаш клапанны курулдуруптар (чыырлыр). Түңнелинде дыка хөй ферментилер бестиг баарзыктың бодун хайылдырып эгелээр. Оон хуулгаш, аар панкреатитке чедирер.
Ажыткан далган биле эът — дүүшпес чүүлдер-дир. Ынчангаш байырлал менюзунга аргалыг болза эъттиг пирогилерни сүмелевейн турар. Эътти крахмал чок ногаа-биле (зелень, огурец, салат, брокколи, чигирзиг перец) холуурга эки. А картофель, свекланы эът-биле хөйнү чиир болза, хөй үс чыылгаш, чем хайылдырарын оожумнадыр.
Байырлал ширээзинде делгээн чаагай чемнерниң шуптузун амзаарын кызытпаңар. Бичиилеп чип турда, аңгы-аңгы продуктылар хырынга холушкаш, «кашаланып» каар. Бир эвес фигураңарны камнап турар болзуңарза, эвээш калориялыг чемнерни чиирин кызыдыңар.
База бир кажар арга бар. Бирээде, бичии тавактан салып алыңар. Улуг тавакка кайы хире-даа порция салырга, эвээш кылдыр көстүр, ынчангаш чемни немей каарын бодаар. Ийиде, тавакка ногаа азы капуста бүрүзүнден салгаш, ооң кырынче чемни каап чиңер. Кажан тавактың дүвү көстүрге, кижиниң бажынга чем эвээш-тир деп бодал кирип келир, ынчангаш кыр-кырынче каап туруп бээр.
Эзиртир суксундан шеглеңер. Эзиртир суксуннар кижини албаарадыптар. Ынчангаш чемненир өйүн чидириптер. Ол ышкаш арага чемни эки хайылдырар деп билиишкин шын эвес. Харын-даа сыр дедир болур, үстүнде бижээни ышкаш, хайылдырары оожумнап, курулдурар.
Байырлал уттундурбас солун эртер кылдыр планнап алыңар. Хөй чем чиири, аштаанындан эвес, хөй кезиинде чалгаараанындан болуп турар. Чалгаарааш, билдингир-ле, тавакче хөй кичээнгей салып, билинмес чип-ле олурар апаар силер.
Кандыг-бир солун мөөрейлер, оюн-тоглаадан чогаадып алыңар. Кол-ла чүүл — байырлаары чаагай, нарын аъш-чем эвес, а хуулгаазын, хөглүг байырлал болур ужурлуг.
Хөй танцылап, оюн-тоглаага идепкейлиг киржип азы арыг агаарже үнерге, хан эргилдезин экижидер, ол дээрге-ле бүдүмелдер солчулгазын дүргедедири-дир.
Чем аразында суг ижерин база утпаңар. Сугже лимон, лайм, апельсин, грейпфрут азы мятаны амдан киир немеп ап болур. А чигирлиг суксуннарга аргалыг болза дегбеңер. Ооң орнунга шай азы компот белеткеп алганы дээре. Ол суксуннар чем хайылдырар ферментилерни ажылдадырынга дузалаар.
“Шын” №17 2025 чылдың май 8