Республиканың бичии уругларының К.И. Чуковский аттыг библиотеказының номчукчулары болгаш библиотеканың ажылдакчылары сентябрь 16-ның хүнүн тыва дылда чечен чогаал номнарының электроннуг библиотеказының төрүттүнген хүнү деп санап турарлар. Чүге дээрге 2022 чылдың сентябрь 16-да Тыва үндезин культура төвүнге олар чогаалчылар болгаш номчукчуларны чыып, тыва дылда "Tuva_read" (Тыва номчуп тур) деп электроннуг номнар библиотеказы-биле таныштырган.
Электроннуг номнар библиотеказы-биле таныштырылга үезинде тыва дылда электроннуг номнарны парлап үндүрери белен эвес ажыл болган деп, Чуковский аттыг библиотеканың ажылдакчылары чыылган чонга тайылбырлааннар.
2021 чылда Тываның библиотекаларының ассоциациязы биле республиканың бичии уругларының К.И. Чуковский аттыг библиотеказы "Tuva_read" төлевилелди боттандырарын камгалап, 2 207 010 рубль акша түңнүг федералдыг грантыны ойнап алганнар. Ол чылын Россияның Президентизиниң культура инициативаларының фондузунуң чарлааны грантының негелделери К.И. Чуковский аттыг библиотеканың болгаш Тываның библиотекаларының ассоциациязының ажылдап кылган төлевилелинге дыка-ла дүгжүр болган. Бо төлевилелдиң ачызында тыва национал литература делегейниң делгемнеринче улам тарап нептерээн. "Tuva_read" электроннуг библиотекаже кирген 1000 электроннуг болгаш 100 аудиономнарны тыва чечен чогаалга сонуургалдыг кижи бүрүзү делегей четкизи интернеттен номчуп болур. Эң ылаңгыя кадыының байдалы кызыгаарлыг номчукчуларга "Tuva_read" төлевилел улуг ачы-дузалыг болган, олар ам тыва чогаалчыларның чогаалдарын, тыва улустуң аас чогаалы – тоолдарны, тоолчургу чугааларны дээш өске-даа тыва дылда чогаалдарны номчуп болур аргалыг апарганнар.
"Tuva_read" төлевилелди республиканың бичии уругларының К.И. Чуковский аттыг библиотеказының ажылдакчылары, Тываның библиотекаларының ассоциациязының кежигүннери болгаш Тыва национал оркестрниң хөгжүмчүлери демнежип боттандырганнар. Ол нарын болгаш берге ажыл болган. Ооң дугайында К.И. Чуковский аттыг библиотеканың директору, "Tuva_read" төлевилелдиң удуртукчузу Сылдысмаа Лопсан чугаалап берген.
1 миллион 695 муң рубль өртектиг сканерни садып алырындан безин белен эвес ажыл – "Tuva_read" библиотекага кирер чогаалдарның авторлары, бистиң аравыста чок чогаалчыларның чогаал өнчүзүнүң салгакчылары оларның ажы-төлү-биле дугуржулгалар чарары болган. Авторларның эрге-ажыктарының дугайында Россия Федерациязының хоойлу-дүрүмү ёзугаар чогаал өнчүзүнүң салгакчыларының чөпшээрели чокка чогаалчыларның чогаалдарын "Tuva_read" библиотекага киирип болбас. Амгы үеде бистиң аравыста чок чогаалчыларның чогаал өнчүзүнүң салгакчыларын дилеп тыварынга, оларның чөпшээрелин ап, дугуржулгалар чарарынга улуг күш, хөй үе эрткен. Оларны интернетте социал четкилер, суурларда библиотекалар болгаш харын-даа мырыңай тус чер эрге-чагыргалары дамчыштыр дилеп турган. Чижээлээрге, чогаалчылар Бижек Комбу, Артык Ховалыг, Зоя Доңгак сугларны Москва хоорайдан дилеп тыпкан. Тыва улустуң чогаалчызы Салим Сүрүң-оолдуң уруу Маргарита Салимовнаны Польшадан, чогаалчы Владимир Кара-Салдың уруу Елена Владимировнаны Моолдан дилеп тыпкаш, оларның ачаларының номнарын "Tuva_read" төлевилелге киирер чөпшээрелди алган.
К.И. Чуковский аттыг библиотеканың ном саңында тыва чогаалчыларның номнарының аразындан 450 ном чок болган хараазында оларның чамдыызын республиканың шупту библиотекаларындан, номчукчуларның хууда библиотекаларындан дилеп тыпкаш, сканерге хоолгалааш, номнарны шыгжап чоруур кижилерге болгаш библиотекаларга дедир эгиткен.
Черле ынчаш, К.И. Чуковский аттыг библиотека тыва национал литератураны камгалап кадагалаар талазы-биле улуг ажылды чорудуп келгенин демдеглээр апаар. Саадак Очур-ооловна Салчак бо библиотеканың директорунга ажылдап тургаш, 1990 чылдарның эгезинде тыва национал литература килдизин аңгылап тургускан. Бо чүүл тыва дылда номнарны камгалап кадагалаарынга улуг ужур-дузалыг, “Tuva_read" төлевилелди боттандырарынга база салдарлыг болганы чугаажок.
Тыва национал литератураны, эң ылаңгыя бичии уругларга тыва дылда чогаалдарны нептередип сургакчылаар ажыл-херекти К.И. Чуковский аттыг библиотеканың чогаадыкчы үзел-чүткүлдүг коллективи моон-даа соңгаар улам хөгжүдүп уламчылаар.
"Tuva_read" (Тыва номчуп тур) деп электроннуг библиотека-биле таныштырылга үезинде төлевилелдиң удуртукчузу Сылдысмаа Лопсан:
– Бо төлевилелди ам-даа сайзыраңгайжыдар, аңаа чаа чогаалдарны киирер бис, Электроннуг номну номчааш, боттарыңарның саналдарыңарны киириңер. Электроннуг номнар саазынга парлаан номнарны долузу-биле солуп шыдавазы билдингир. Сан-чурагайлыг технология дыка сайзырап турар үеде электроннуг номнар база биске ажыктыг, кайы-даа хевирде номнарны номчуур бис – деп чугаалаан.
Республикада чогаалчыларның ийи чогаадыкчы эвилелдери ажылдап турар. Тыва чечен чогаалды хөгжүдеринге, салым-чаяанныг аныяк авторларны илередиринге эвилел бүрүзү бодунуң үлүүн көргүзер дээрзин амыдырал көргүскен. Тываның чогаалчылар эвилелиниң баштаар чериниң даргазы Сайлыкмаа Комбу, Тыва Республиканың чогаалчылар эвилелиниң баштаар чериниң даргазы Саяна Өндүр олар тыва чогаалдың төөгүзүнге туруп көрбээн кайгамчыктыг болуушкун "Tuva_read" (Тыва номчуп тур) деп төлевилелди боттандырганы, тыва чогаалчыларның номнарын электроннуг хевирге үндүргени дээш байыр чедирип, моон-даа соңгаар чогаадыкчы чедиишкиннерни күзээннер.
Тыва чечен чогаал номнарының электроннуг библиотеказын тургусканы тыва чогаалчыларның улуг назы-харлыг чогаалчыларынга дыка өөрүнчүг болган. Тываның улустуң чогаалчызы Кара-Күске Чооду:
– Меңээ, “эрткен вектиң элендизи, чаа вектиң чамашкызы” чогаалчыга мээң номнарым электроннуг библиотекада киргени дыка өөрүнчүг-дүр. К.И. Чуковский аттыг библиотекага улуу-биле өөрүп четтиргенимни илередип тур мен – деп чугаалаан.
Тыва улустуң чогаалчызы Черлиг-оол Куулар, Чаа-Хөлден чогаалчы Дегут Демчик, бичии уругларга “Алдын кушкаш” журналдың кол редактору, Россияның чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү Александр Шоюн, тыва дылдың болгаш чогаалдың шинчилекчилери эртемденнер Екатерина Чамзырын, Мира Бавуу-Сюрюн, тыва чогаалчыларның салгакчы ажы-төлү дээш өскелер-даа "Tuva_read" (Тыва номчуп тур) деп төлевилелди боттандырганы, бичии уругларга тыва чогаалдарның электроннуг библиотеказын тургусканы Тываның төөгүзүнде бурунгаар депшилгелиг, тыва ниитилелдиң хөгжүлдезинге улуг ужур-дузалыг болуушкун деп демдеглеп турганнар.
/ Шаңгыр-оол СУВАҢ,
Тываның улустуң чогаалчызы.
К.И. Чуковский аттыг библиотеканың чуруу.
