| Э.Д. Докулактың 60 харлаанынга |
Ховар үннүг ыраажы, башкы, В.М. Халилов аттыг Тываның күрүне филармониязының солизи, А.Б. Чыргал-оол аттыг уран чүүл колледжизиниң вокал башкызы, РФ-тиң уран чүүлүнүң алдарлыг ажылдакчызы (2021), Тываның алдарлыг артизи (1999), Бүгү-делегейниң түрк дылдыг чоннар аразында фестивальдың дээди шаңналының эдилекчизи, Чал-Кежиг суурнуң хүндүлүг хамаатызы Эльвира Доржуевна Докулак бо хүннерде юбилейин демдеглеп турар.
Ол 1965 чылдың октябрь 22-де Таңды кожууннуң Чал-Кежиг суурунга хөй ажы-төлдүг өг-бүлеге төрүттүнген. Ачазы Доржу Михайлович холу куруг турбас, ажылгыр, топтуг-томаанныг, бүгү-ле чүүл эмгелиг, аай-баштыг турарынга ынак. Авазы Шурушпан Уйнукуевна эрес-кежээ, арыг-силиг, ырлаарынга сундулуг, ылаңгыя тыва ырыларны байырлалдар болурга, узун суук кылдыр бо-ла ырлай берген турар. Бичии Эльвираның ырлаарынга хандыкшылы иезиниң талазындан келген, даай-авазы Дүнзенмааның бажыңынга барып, хөгжүм херекселдеринге ойнаар дээш, бо-ла чүгүрүп чеде бээр турган. Авазының ачазы ол чоок-кавының сураглыг ыраажызы, уран чүүл көрүлделеринге, байырлалдарга ырлаар турганын авазындан дыңнаан. Школачы үелеринде ниити ырыларга киржир, телевизордан Л. Зыкинаның, В. Вишневскаяның, А. Пугачеваның, ылаңгыя Е. Образцованың ырлаарын, үнүнүң өткүт чаражын, шимченгирин магадап көөр турган. Тыва ыраажылардан: Дамба-Доржу Саттың, Римма Сарыг-Хуурактың, Надежда Шойгунуң база Кара-кыс Мунзуктуң ырыларын бо-ла дыңнаар чораан. «Өттүнчек өөрениичел» дижири дег чамдыкта авазының узун юбказын, платьезин кедипкеш, бар-ла шаа-биле артистиң шимчээшкиннерин сактып алганы-биле өттүнүп ырлаар турган. Ада-иези, угбалары, кожалары бичии Эльвираны «бажыңның бичии артизи» деп чаптаарлар. Школаны дооскаш, Кызылдың уран чүүл училищезиниң ниити ыр-дирижёр салбырынче кирип алган. Чартык чыл өөренип чорда, Москваның Гнесиннер аттыг хөгжүм академиязындан келген башкылар ырлаарынга, танцылаарынга сонуургалдыг уругларны шилип келген. Эльвира аңаа өөренир аас-кежиктиг болган. Өөренип турган үелеринде башкылары ооң ырлаар салым-чаяанын, үнүнүң арыг, өткүдүн демдеглеп, чаңгыстың ырызын ырлаар аянын өөредип эгелээн. Ук өөредилге черин 1986 чылда дооскаш, В.Ш. Көк-оол аттыг национал хөгжүм-шии театрынга ыры-хөгжүмнүг шиилерге ырлап, баштайгы базымын эгелээн.
Туруштуг, быжыг тура-соруккуру-биле Новосибирскиниң консерваториязын база доозуп алгаш, театрга ажылдавышаан, Кызылдың уран чүүл колледжизинге башкылап, келир үениң салым-чаяанныг ыраажыларын өөредип эгелээн. Башкылап турган үелеринде Эльвира Доржуевна сургуул бүрүзүнге кичээнгейлиг болуп, оларның бүзүрелдиг сүмелекчизи, дагдыныкчызы турган. Ырлаар кижи бодунуң тускай үнүн шын дыңнап, тып, тургузуп, арыг ырлап өөренири эң чугула, ол ышкаш чогаадыкчы өзүлдеже чүткүлдүг болуру кол дээрзин ол сургуулдарынга хүн бүрүде чагыыр. Ооң сургуулдары Бүгү-эвилел көрүлделеринге, Россия, регион чергелиг хөй санныг фестивальдарның, чаңгыстың ыры мөөрейлериниң каш дакпыр тиилекчилери болуп, гран-при шаңналдарын-даа чаалап ап турган. Оларга Карина Ховалыг, Экер Кара-Сал, Белек Бавуу, Дамырак Монгуш, Сайлык Саая болгаш өскелер-даа башкызының берген билиин бадыткап шыдааннар. Ол 2019 чылда «Тергиин башкы» деп атка төлептиг болган.
Чоннуң ынак ыраажыларының бирээзи Эльвира Докулак уран чүүлдүң оруунда бодунуң катаптаттынмас арга-дуржулгазын дамчытпышаан, онзагай аян сырынныг, кымга-даа дөмейлешпес эткир дыңзыг үнү-биле чоннуӊ, эш-өөрүнүң хүндүткелин чаалап ап чоруур, бедик чүткүл-соруктуг база бир онзагай ыраажы, башкы. Шынап-ла, улустуң ырларындан эгелээш, опералардан арияларны, романстарны ырлай бээрге, ооң өткүт үнү кижиниң мага-бодун бир-ле хуулгаазын оранче чедип киире бергени дег, таалалга алзып шаг-ла боор. Ол бичии бажың ыраажызындан билдингир ат-сураглыг артист апарган. Ырыга сонуургал, ынакшыл, күзел ол хире күштүг болганы ол.
Ховар үннүг, салым-чаяанныг артизивиске хөй санныг көрүкчүлериниң мурнундан төрүттүнген хүнүн таварыштыр чылыг, чымчак байырывыс чедирбишаан, быжыг кадыкшылды, буян-чолду күзевишаан, сагыш-сеткилди сарынналдырып кээр кайгамчык ырылары-биле ам-даа чоннуң сонуургалын оттуруп, хей-аъды кезээде бедик болурун йөрээдивис!
/ Ирина ООРЖАК белеткээн, А.С. Пушкин аттыг ном саңының редактору.
Чурукту интернеттен хоолгалаан.
“Шын” №42 2025 чылдың октябрь 30