Октябрь 7-де Тываның Алдан-Маадыр аттыг Национал музейиниң хуралдаар залынга “Тывалар”(ТУВИНЦЫ РОССИИ, КИТАЯ, МОНГОЛИИ) деп фотоальбомунуң таныштырылгазы болган. Аңаа Тываның Культура яамызындан оралакчы сайыт Дандар Сарыглар, ТР-ниң ДХ-ден депутат Белекмаа Муңге болгаш көскү культура ажылдакчылары, даш чонукчулары, чазаныр, даараныр ус-шеверлер, журналистер, дөргүл-төрелдери шупту чыглып киришкен.
Тыва Арат Республиканың Совет Эвилелиниң хүрээлеңинче эки туразы-биле каттыжып киргенинден бээр 80 чыл оюнда чараш болгаш шынарлыг дериттинген, төөгүлүг чуруктар-биле долдуртунган фотоальбом чырыкче парлаттынып үнүп келген. Ооң автору Тыва Республиканың алдарлыг ажылдакчызы, Россияның Журналистер болгаш Фоточурукчулар эвилелдериниң кежигүнү Василий Балчый-оол.
Василий Балчый-оолду “Шын”, “Тываның аныяктары” болгаш “Тувинская правда” солуннарның номчукчулары эки таныыр. Үр чылдарда республиканың кол солуннарынга фотокорреспондентилеп ажылдап чораан үезинден бээр тырттырган чуруктары “ХХ чүс чылдың алдарлыг кижилери” деп Күрүне номунче, “Урянхай”, “Тува” сеткүүлдерден аңгыда, өске-даа билдингир апарган фотоальбомнарже кирген.
Бо чаа үнген альбомче фотомастерниң тырттырган чуруктарының чүгле эвээш кезии кирген дээрзи билдингир. Фотоальбом 230 арынныг. Арын бүрүзүнде солун төөгү. Ону холга тудуп алгаш, кичээнгейлиг ажыдып көөрүнге чаңгыс шак безин эвээш болур. Альбомдан дыка хөй солун чүүлдерни кижи билип, көрүп, танып ап болур: тыва чоннуң үндезин байырлалдары Наадым болгаш Шагаа, Кыдаттың болгаш Моолдуң чер-девискээрлеринде чурттап чоруур төрел чоннарывыстың амыдырал-чуртталгазы, Тываның алдар-аттыг ажыл-ишчи малчыннары, даш чонукчулары, хөөмейжилер, ансамбльдер, чурукчулар, артистер, тураскаалдыг черлеривис, хаяда чуруктар, “Аржаан” базырыының алдын дериг-херекселдери, кижи көрүп ханмас чараш бойдузувус дээш оон-даа хөй. Бо юбилейлиг чылда фотомастерниң үндүрген альбому ниити тыва чонга улуг белек болган.
Василий Балчый-оолдуң фотоальбомунуң таныштырылгазынга сөс ап, байыр чедирген кижи бүрүзү ооң кылган ажылын бедии-биле үнелээн. Ол ышкаш хөй чылдарда кылып келген чогаадыкчы ажылының үүжезинден альбомче кирбейн барган өске-даа чуруктар хөй дээрзин фотомастер-биле эгин-кожа эдержип чоруур эш-өөрү-даа, дөргүл-төрели-даа демдеглээннер. Оларны чыып, үнген фотоальбомнуң уланчызы болур II, III томнарын үндүрерин автордан дилээннер.
ТР-ниң ДХ-ниң депутады, Өөредилге, культура болгаш информастыг политика талазы-биле комитеттиң даргазы Белекмаа Муңге байыр чедирип сөс алгаш, фотоальбом Тываның төөгүзүнге улуг ужур-уткалыг дээрзин демдеглээн:
– Бо үнүп келген фотоальбом келир салгалдарга Тываның чонунуң ажыл-амыдыралы кандыг чораанын билип алырынга дыка улуг дузалыг болур. Архивке ажылдап тургаш, төөгү материалдарының аразында В. Ермолаевтиң фото-чуруктарындан эрткен үениң чонунуң кедип чораан идик-хевинден эгелээш, бүгү-ле ажыл-амыдыралын көрүп, билип алыр аргалыг турдувус. Ам бо чаа үнүп келген фотоальбомнуң автору төөгүге балаттынмас шак-ла ындыг исти арттырып, дыка улуг үнелиг ажылды кылганын демдеглевес арга чок – деп, демдеглээн.
Партия-совет ажылының хүндүлүг хоочуну Дандар-оол Ооржак сөс алгаш, Василий Балчый-оол чүгле чурук тырттырар, чазаныр, чуруурундан аңгыда, дириг амытаннарны кара олчаан дүрзүлеп (хоютку) кылыр ховар мергежил таксидермист база кижи дээрзин демдеглээш, “Чүнү-даа кылыр шевер ук-төөгүлүг, "алдын" холдуг кырган-ачазы Черзи Монгушту дөзээн Тываның ховар оглу-дур. Ооң бажыңынга кире бээрге, музей-биле дөмей” – деп, залда тургузуп каан Василий Балчый-оолдуң кылган хоюткулары сарлык, тени көргүзүп, үнелээн.
Кызылда Моолдуң Чиңгине консулу Чимид Ганболд болган хемчегге киришкеш, фотоальбом Моолда болгаш Кыдатта база делегейниң аңгы-аңгы булуңнарында чурттап чоруур ниити тыва чонга дыка улуг белек болганын демдеглээш, авторга чайынналчак чедиишкиннерни күзээн.
Тываның юбилейлиг чылында чонунга улуг белекти сөңнээн авторга өске-даа сөс алган улус төөгүнү тырттырып арттырып чоруур үүле-херээ чогунгур болурун күзеп тарааннар.
К. МОНГУШ.
Чуруктар авторнуу болгаш Национал музейниң социал четкиде арнындан алган.
“Шын” №77 2024 чылдың октябрь 9
