Шагаан-Арыгга болган онза байдалдың уржуундан бо чылгы час элээн дүвүренчиг эгелээн-даа болза, бүгү чон ол шылгалданы шыдажып эрткен. Ону чүгле бүгү чоннуң деми-биле шыдажып эрткенин демдеглээр апаар. Шагаан-Арыгның ЧЭТ-ке болган айыыл-халаптың уржуктарын чайладыры-биле хөй чон демин кадып, дүн-хүн чок ажылдаан. Хакасия, Красноярск край, Новосибирск облазы, Кузбасс база Москвадан ниитизи-биле 155 кижи составтыг 18 бригада Тывага дуза кадып келген. Ол ышкаш өске черлерден специалистерни аъшкарып-чемгереринге, чурттакчыларны түр үеде чурттаар черлерге хүлээп алырынга 300 ажыг кижи үлүүн киирип, дузалашканын сагындыраал.
Дүвүренчиг медээ дыңнааш, бир дугаарында кожавыс Хакасиядан специалистер дораан келген. Оларның бирээзи Абаканның инженерлиг камгалал эргелелиниң чолаачызы, узаныкчызы Алексей Попов:
– Бис айыыл-халап болган дугайында март 6-да эртенгиниң 10.00 шакта дыңнап кааш-ла, ол-ла дораан бистиң удуртулгавыс 7 кижи составтыг бригаданы чыггаш, даалга бээрге, саат чок үнүпкен бис. Мындыг берге байдалда кым-даа тускай чалалга манап олурбас-тыр ийин. Чүге дээрге байдал, шынап-ла, кончуг нарын, бистиң дузавыс маңаа чугула дээрзин билип турдувус. Ол үеде бис бажыңнарывыска чедип, чылыдыр кеттинер-даа чай албайн, канчаар ажылдап турган бис, ол-ла хевээр чедип келгенивис бо.
Дүнекиниң 1 шак үезинде Шагаан-Арыгга келгеш, эң-не кол социал объект – эмнелге болгаш ол чоок-кавыда бажыңнарже коштунган чылыдылга системазынга сөөртүп эккелгенивис модульдуг котельнаяны дораан кожар ажылдарны кылып эгелээн бис. Эгезинде коштунары берге болган. Оон Шагаан-Арыгның ЧЭТ-тиң инженерлериниң дузазы-биле 12 шак болганда, биске хувааган социал объектилер – хоорайның поликлиниказы, училище, ном саңы, школа болгаш Медицинский деп доора турар кудумчуда хууда чурттакчыларның бажыңнарынче чылыгны чоорту берип эгелээн бис. Бүгү ажыл доозулгужеге чедир 24 шак дургузунда ийи бригада – хүндүскү, дүнеки ээлчегге ажылдаар бис.
Хоорайның чурттакчылары бисти эвилең-ээлдек кончуг эки уткуп хүлээп алдылар. Ылаңгыя бо чоок-кавының чурттакчылары дүне безин изиг кофе болгаш быжырган далганнарын, блиннерин тудуп алган келгеш, бисти деткип, чемгерип турары өөрүнчүг. Поликлиниканың бүгү ажылдакчылары бисти чоок төрелдери ышкаш азырап, аъш-чемин үзүктел чок эккеп берип турарлар. Биске дуза кадып келгениңер дээш четтирдивис деп, чем тудуп алган кээр улус-ла хөй. Садыгга-даа кире бээрге, бир-ле чүүлдү халаска бериксээр, чоттунар аржыыл-даа сыгап турдулар. Черле ынчаш, бо хоорайның чонунуң мындыг чылыг-чымчак хүлээп алыышкынынга өпейледип амдажый-даа бердивис. Тыва национал чемни-даа чидивис, амданныг чорду. Дыка-ла эвилең-ээлдек эки чоннуг хоорай-дыр деп билдивис. Тывага кээп турган-даа болзумза, Шагаан-Арыгда бир дугаар келгеним бо. Бойдузу дыка чараш-тыр, ылаңгыя даглары онзагай чер-дир.
Бодум бо ажылда 20 ажыг чыл ажылдап турар мен. Кандыг-даа берге таварылгалар тургулаар боор чүве. Шак мындыг таварылга мээң амыдыралымда бир дугаар таваржып турар. Инженерлиг камгалал эргелелин колдуунда бойдус халавы – үер-чайык, өрт, чер шимчээшкини дээш өске-даа таварылгаларда хаара тудар. Бо ЧЭТ-ке болган онза байдалдың уржуктары улуг-даа болза, бүдүн хоорайны доңурбайн барганы – бүгү чоннуң демниг, республиканың удуртулгазының шын болгаш тода ажылдаанында деп бодаар мен – деп, Хакасиядан Алексей Иванович чугаалады.
База бир бригада Новосибирскиниң “Энерго” МУБ-тан келген. Оларның бирээзи электри-техниктиг дериг-херексел хынаар албанның 6-гы разрядтың узаныкчызы Иван Акинин:
– Март 6-да онза байдал болган дугайында бистиң удуртулгавыс чугаалааш, кандыг дуза бистен негеттинип турарын тайылбырлаан. Март 7-де модульдуг котельнаяларны канчаар кожарын, ажылдадырын биске өөреткеш, ол-ла кежээ чорудупкан. Бо удаада сургакчылаашкын элээн узай бээрин билген бис. Өг-бүлелеривис биске удурланмаан. Чүге дээрге берге байдалда таварышкан чонга дуза кадар дээш чоруп турар болгай бис. Орук узун-даа болза, эки келдивис. Ийи хонук чүгле орукче үнген. Хакасия биле Тываның кызыгаарынга кээривиске, бисти уткуп алды. Бригадавыста 6 кижи бар. Шупту Тывада бир дугаар кээп турарывыс бо. Бир дугаарында, бойдузунуң чаражын магадап ханмадывыс. Харлыг баштыг тайгалар кайгамчык-тыр. Бисте, Новосибирскиде, шагда-ла час дүжүпкен, чылый берген. Мында ам-даа кыш хевээр-дир. Чону экииргек, дузааргак, биче сеткилдиг улус-тур деп дораан эскертингир чорду.
Мен энергетикада 15 чыл ажылдап турар мен. Мындыг онза байдалдар үезинде биске чүнү канчаарын тускай белеткел, өөредиглиг кичээлдер үезинде тайылбырлап бээр чүве. Өске регионга кээрге, эгезинде билдинмес чүүлдер хөй болур чорду. Шак мындыг таварылга бо республикада бир дугаар болуп турар болганындан ындыг ирги бе, белен эвес турганы илдең болду. ОБ март 6-да болган болза, бис үш хонганда кээривиске, артык дүвүрээшкин хөй болду. Тода даалга чок бир объектиден өскезинче көжүрүп турда, элээн үени чидирдивис. Үш дугаарында айтып берген черинде ам-на модульдуг котельнаяны төп одалга системазында кошкаш, ында сугнуң температуразын өйлеп, бо чоок-кавының бажыңнарынче чоорту дамчыдар ажылды чорудуп турарывыс бо. Кайы хире үе херек болдур, ол хире турар бис. Бистен өске бригадалар база мында ажылдап турар.
Чурттакчы чон чанывыска келгеш, модульдуг котельная дээрге чүү чүвел ол деп, сонуургап кээр-дир. Тайылбырлап, көргүзүп бээр чордувус. Черле ынчаш, эрткен-дүшкен улус шупту четтиргенин илередип, аргалыг-ла болза, биске бир-ле эки чүүлдү кылыксаар, аъш-чемин-даа эккээр, аажок биче сеткилдиг, хүндүлээчел чон чорду. Удуп-дыштаныр черивисти хоорайның дугаары 2 школазында аайлап берген. Ында столоваяда изиг чем-биле аъшкарып-чемгерип турар. Чемниң шынарынга хамаарыштыр дыка таарзынып турар бис. Амданныг-дыр. Чамдык эштеривис, мындыг амданныг чем бажыңымга безин чивээн мен деп-даа турдулар. Поварларга четтирдивис! – деп, Тывада бир дугаар кээп турар Новосибирскиден келген специалист үнелелди берген.
Карина МОНГУШ.
Ада ТЮЛЮШТУҢ тырттырган чуруктары.
“Шын” №21 2024 чылдың март 20
