Биче-оол Доюндуп – Тыва шүлүк чогаалынга көскү изин арттырган чогаалчыларның бирээзи, Тываның чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү. Ол 1929 чылдың октябрь 1-де Тес-Хем кожууннуң О-Шынаа сумуга малчын араттың өг-бүлезинге төрүттүнген. Бүгү назынында кожууннуң көдээ ажыл-агыйынга ажылдап чораан.
Биче-оол Сержиевичиниң шүлүктер бижииринге хандыкшылы школачы чылдарында-ла билдине берген. «Күзел ыры» деп шүлүү 1964 чылда «Тываның аныяктары» солунга парлаттынарынга чедир аныяк авторнуң шүлүктери сөстүң уран-чечениниң, совет үениң идеологтуг шилилгезиниң белен эвес оруун эрткен. Ооң соонда Биче-оол Доюндуптуң чогаалдары «Улуг-Хем» чечен чогаал сеткүүлүнге, республика солуннарынга парлаттынып турган. Шүлүктериниң баштайгы чыындызы «Даг эзири» деп ат-биле 1974 ч. чырыкче үнген. «Кызыл чечек» (1978), «Күзел ыры» (1984), «Салгакчылар» (1992) деп номнары үнгүлээн. Сөөлгү улуг хемчээлдиг «Улар» (2001) деп шүлүктериниң чыындызын Тываның Ю.Ш. Кюнзегеш аттыг ном үндүрер чери үндүрген.
Чогаалчының шүлүктерин номчукчуларга бараалгаттывыс.
ХАЖЫТПАЙН САГЫП ЧОР МЕН
“Тайып ушкан эжиң шоотпа,
Даянгыыш бооп тургусчуп чор.
Таңды кежиин үүжелеве,
Дайнам-да бол, үлежип чи.
Улус чоннуң мурнундува
Ушта чүткүп идээргеве.
Чоннуң шуушкан агымының
Соонга база чыдып калба.
Оргу чоннуң «далайының»
Ортузунга эштип чор» – деп,
Калган ачам чагаан чагыын
Хажытпайн, сагып чор мен.
КИЧЭЭНИП ЧОР
Оъттап чораан малга безин,
Озал-ондак турар болгай,
Кадар оъттан хара-даа бээр,
Калбак даштан тая-даа бээр.
Чуртталга дээш эрес-дидим,
Чула тутчуп чораан эшке
Хажыызындан тонун орар
Кадаг, будук турар чүве.
Сорулгаңче чүткүп оргаш,
Сооңдува, мурнуңдува
Катап-катап хынаттынып,
Хая көрнүп кичээнип чор.
“Шын” №76 2024 чылдың октябрь 5