Россияның болгаш Тываның чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү Александр Ондарның 70 харлааны-биле холбаштыр республиканың А. Пушкин аттыг библиотеказының национал литература килдизиниң ажылдакчылары чогаалчының бижээн номнарынга номчулга конференциязын февраль 15-те организастап эрттирген.
Тываның ат-сураглыг чогаалчылары Черлиг-оол Куулар, Николай Куулар, Кара-Күске Чооду, Сайлыкмаа Комбу болгаш аныяк чогаалчылар, төөгү эртемденнериниң кандидады Алдын-оол Кангаевич Канзай, Тываның гуманитарлыг болгаш социал-экономиктиг тускай шинчилелдер институдунуң эртем ажылдакчылары, төлээлекчи болгаш күүседикчи күрүне органнарының хоочуну, “Салым-чолумга четтирдим”, “Чыргакыдан изим үнген” дээш өске-даа барымдаалыг номнарның автору Дандар-оол Көк-Хунаевич Ооржак, прозачы Александр Ондарның чогаадыкчы чоруунуң мөгейикчилери номчулга конференциязының ажылынга киришкен.
Александр Ондар “Авам, ачам төөгүзү – тыва чонум төөгүзү”, «Даӊ хаяазында амыдыралдыӊ агымы», «Манчүректен дазыл тырткан…», «Бижээчи» , «Ынакшылдың ыдыы», «Өскүстүң кударанчыг чолу» деп номнарның болгаш хөй санныг чечен чугааларның автору.
Тываның улустуң чогаалчызы Черлиг-оол Куулар «Авам, ачам төөгүзү – тыва чонум төөгүзү» деп номнуң дугайында чугаалап тура, ооң маадырлары кижилерни таныыр, билир чораанын дыңнадып, оларның овур-хевирин хөөредиг чокка чеченчидир чуруп, Сүт-Хөлдүң чонунуң совет үедеги амыдырал-чуртталгазын, ажыл-ижин бадыткалдыг кылдыр бижээнин демдеглээн. “Бижээчи” деп тоожунуң дыл-домаа чиңгине тыва дээрзин демдеглээн.
Александр Ондарның чогаалдарын чырыкче үндүрген Тываның Юрий Кюнзегеш аттыг ном үндүрер черниң кол редактору, Тываның улустуң чогаалчызы Николай Куулар авторнуң чогаадыкчы ажылынга үнелелди берип тура, амгы үеде Александр Сүүр-оолович Тываның эң шыырак прозачыларының бирээзи деп чугаалаан.
Номчулга конференциязынга чогаалчының бижээн чогаалдарының сайгарылгазы болгаш үнелели чоруп турза-даа, чугаа колдуунда “Бижээчи” деп тоожунуң дугайында болган. Чүге дээрге бо төөгү тоожу номчукчуларның улуг сонуургалын оттурган, бодунче чогаал сайгарыкчыларының кичээнгейин хаара туткан.
Феодалдыг үеде эрге-чагыргага удурланып үймээн үндүргеш, туттурган алдан дургуннарны (алдан-маадырларны) Чыргакы-Аксынга эриидеп байысаарынга лама башкызы Дамбарааның удуртулгазы-биле бижээчилеп турган Чадаана хүрээзиниң хуурагы элээди оол Тежекенниң бижээн болгаш билир чүүлдеринге, ооң сагыш-сеткилиниң байдалынга “Бижээчи” тоожунуң сюжеди тургустунган.
Дандар-оол Көк-Хунаевич Ооржак “Бижээчи” деп тоожу дугайында чугаалап тура, алдан дургуннар Чыргакы-Аксы, Хорум-Даг, Дөң-Терезин ол ынчаар мөөңнежип турганын, амбын ноян шериинге бастырар деп баргаш, Өршээл даг таварыштыр Хемчик ол чарыынче дезип кеже бергенин дыңнаткан.
Филология эртемнериниң кандидаттары Надежда Серээдер, Ульяна Моңгуш олар чогаалчы Александр Ондарның проза чогаалдарының дыл-домаан кысказы-биле сайгарып, тоожулар болгаш чечен чугаалар чиңгине тыва дылда бижиттингенин демдеглеп, “Бижээчи” дээш өске-даа чогаалдарының ханы сайгарылгазы келир үениң ажылы деп айытканнар.
“Бижээчи” деп тоожу Александр Ондарның амгы үеде чогаадыкчы ажылының эң бедик деңнели деп шүлүкчү болгаш чогаал сайгарыкчызы, филология эртемнериниң кандидады Сайлыкмаа Комбу демдеглеп, ол ам-даа бедиир боор деп чугаалаан.
Чогаалдары чоннуң сонуургалын чаалап алган прозачы Александр Ондарга моон соңгаар-даа чогаадыкчы чедиишкиннерни Тываның улустуң чогаалчызы Кара-Күске Чооду күзээш, “Сүүр-оол Ондарның оглунуң демир-үжүү сүүр-ле болзун!” деп йөрээл бижээн бодунуң номун белекке берген.
Номчулга конференциязынга келгеннерге Александр Сүүр-оолович өөрүп четтиргенин илередип, “Мээң шорбажылаан чогаалдарымны чон номчуп, сайгарып турары меңээ улуг аас-кежик-тир” — деп чугаалаан.
Шаңгыр-оол СУВАҢ, Тываның улустуң чогаалчызы.
“Шын” №13 2024 чылдың февраль 21
