Бистиң эрага чедир VI чүс чылда Вайшакха айның чаазында Соңгу Индияда Гималаи дагларының эдээнде, Ганг хемниң бажы Капилавасту чоогунда амгы Непалдың Лумбин дээр сесерлиинге, Шакийлерниң төрел аймааның хааны Шуддхода база Махамая кадынның өг-бүлезинге Гаутама Шакьямуни иезиниң дүжүнге хуулгаазын Ак Чаан бооп киргеш, чер кырынга ызыгуур салгап бодарап төрүттүнген. А Шуддхода хаан эгел-ле чаа төрүттүнген оглунуң адын Сиддхарта деп адап алган. Ол чүл дээрге «Бодунуң даанганын күүседир» дээни ол. Шак оон бээр үжен беш чыл эрткен.
Бир-ле дүне Гаутама (Сиддхарта) чалчазы оол Чана-биле ордудан дургуннап үнгеш, Бодхгая чоогунда Урувела дээр кезек аргага бүдээл бүдээш, Ыдыктыг Будда деңнелинге четкеш, бүрүн арыгланып хосталган.
Бодаралдың херечизи кылдыр Будда черге холун дээрткеш, «Чер – мээң херечим» — дээш, химиренип каан. Ооң соонда Будда Индияның Бенерес чоогунда Исипатанга дөрт чүкче тейлээш, алыс шынның беш бараалгакчыларынга бодунуң бирги Номналын «ламалар» деп сөстен эгелээн. Будда ламаларга Өөредииниң үндезинин салган дөрт ачы-буянныг алыс шынны тайылбырлап берген.
Ол хүнден эгелээш, Будданың өлүм чок Ыдыктыг Өөредии баштай Индиядан Төвүтке нептерээн. Төвүттүң Ыдыктыг Цонкаба, Кегээн төрелгетен, Чырыткылыг XIV Далай-Лама Тензин-Гьяцо, Ыдыктыг Панчен лама база IX Богдо-Кегээн Джампел Намдал Чокьи Гьяцен дээш өске-даа лама башкылар Ыдыктыг Будданың Өндүр Улуг Өөредииниң салгакчылары болбушаан, Азия диптиң сарыг шажынныг чоннарын сүзүк чүдүлгеге өөредип келгеннер.
Ыдыктыг Будда 80 харлыында Индияның Кусинарага бистиң бо өртемчейден чарлып, Нирванаже чаларап аъттанган. Будда бодунуң Өөредииниң арыг шынныын деткип, ону бүгү сарыг шажынныг чоннарга шын дамчыдып бээрин өөреникчилеринге чагаан.
Алыс шынныг сарыг шажын эртеминиң үндезилекчизи Гаутама Шакьямуниниң Ыдыктыг Будда болуп бодараанын бо чылдың июнь 11-де Россияда сарыг шажын чүдүлгелиг Тыва, Бурятия, Калмыкия база оларның лама башкылары шажын ёзулалдары кылып, бедик деңнелге эрттирерлер. Ооң-биле катай үстүнде чүдүкчүлер Ыдыктыг Богдо Бурган Буддага чалбарып сүзүглээрлер.
Шулуу КАРА-САЛ.
Кызыл хоорай.
Чурукту интернеттен хоолгалаан.
“Шын” №22 2025 чылдың июнь 12
