Делегейде шылгараңгай чурукчу Надя Рушеваның дугайында «Найдан кезээ мөңгеде чурттаар» деп фильмни 2022 чылда тырттырып эгелээрин «Профисинема» ниитилели дыңнадып турар.
Онзагай салым-чаяанныг чурукчу Надя Рушеваның чуртталгазының дугайында чаа кино-лентаны Татарстанның «Зеро циклес продакшн» деп кинокомпаниязы тырттырар. Фильмниң режиссеру болгаш продюсери Мерген Иргит, сценаризи Аркадий Инин.
Надя Рушеваның төрүттүнген чери – Моолдуң найысылалы Улан-Батор хоорай. Авазы Наталья Дойдаловна Ажыкмаа – тыва театрның баштайгы балериналарының бирээзи, ачазы Николай Константинович Рушев – театр чурукчузу. Аныяк ада-ие дун төлүн Найдан «кезээ мөңгеде чурттаар» дээн уткалыг ат-биле адап алгаш, үр болбаанда, төрээн чер-чуртунга чанып келгеш, Москва хоорайга турумчуп чурттай бергеннер.
Надяның уран чурулга талазы-биле ховар салым-чаяаны алды харлыында илерээн. Ооң чуруктарының баштайгы делгелгези 1964 чылда, ол он ийи харлыг турда, Москваның күрүне университединиң уран чүүл клувунга болуп эрткен. Бичии кижиниң бодунуң назы-харынга дүүшпес тускай боданыышкыны, чогаадыкчы үзел-көрүжү, өскелерге дөмейлешпес уран аргазы ооң чуруктарындан илдеңи-биле көстүп турган. Уран чүүлдүң мастерлерин-даа, бөдүүн көрүкчүлерни-даа магадаткан. Сураглыг орус чогаалчы А.Пушкинниң чогаалдарынга, М.Булгаковтуң «Мастер биле Маргарита», Л.Толстойнуң «Дайын болгаш тайбың» деп романынга болгаш делегей литературазының өске-даа чогаалдарынга чүс-чус иллюстрацияларны чураан. Фашистерниң Освенцим деп концлагеринде кижилериниң човулаңын көргүскен «Варшава» деп бөлүк чуруктары база бар. Чүгле 17 харга чедир чурттаан кыска назынының иштинде Надя 10 муң хире чуруктарын арттырып каан.
📢КИЖИЗИДИКЧИ УТКА-ШЫНАРЛЫГ
«Профисинема» ниитилелдиң сайтызында «Найдан кезээ мөңгеде чурттаар» деп кинонуң допчу утказын бижээни мындыг:
Фильмниң маадыры Лев Шифман Бүгү-россияның кинематографияның күрүне институдунуң студентизи. Ол документалдыг фильм тургузар режиссер мергежилди өөренип турар. Надя Рушева он алды харлыг турда, ооң-биле таныжып алыр. Ынчан салым-чаяанныг чурукчу кыс М.Булгаковтуң «Мастер биле Маргарита» романын сонуургап, элээн хөй чуруктарны чуруп турган. А Лев ол чогаал дугайында курс ажылы кылдыр Надяның чуруктарын ажыглавышаан, документалдыг фильм тырттырар деп турган. Ажылдап эгелээринге аажок белеткенип турган үезинде, хенертен чурукчунуң бажынче хан чүгүре берген соонда, ол чок апаар. Аныяк режиссер назынындан эрте чарылган чурукчу кыстың амыдыралы болгаш уран чогаадыкчы чоруунуң дугайында фильм тырттырар деп шиитпирлеп алыр. Ооң сорулгазы – чурукчу дугайында сактыышкынны мөңгежидеринден аңгыда, Надяның уран талантызының ук-дөзүн, бойдус бүдүжүн сайгарып көөрү. Чурукчунуң онзагай салым-чаяаны ада-иезиниң угундан дамчып келген хире, ынчалза-даа режиссер адазының арга-мергежилин ол дөзевээн деп санап турар. Аныяк документалист Надяның ада-иези, чоок таныыр улустары-биле ужуражып чугаалашкаш, чурукчунуң овур-хевирин чуруп көргүзүп эгелээр.
Надяның амыдыралының кол болуушкуннарының дугайында сактыышкыннарга үндезилээн элээн каш новеллалар фильмниң кол сюжедин тургускан. Новелла бүрүзүнде ооң чуруп турган ажылдары көстүп келир. Чуруурунга салым-чаяанныг уругнуң үлегери Лев Шифманның мөзү-бүдүжүнге улуг салдар чедирер. Ол бодунга бүзүрелдиг болгаш «чогаадыкчы чорук өлүмнү тиилеп шыдаар» деп амыдыралчы сорулгалыг апаар.
Фильмни Тывага, Крымга, Польшага болгаш Москва хоорайга тырттырарын планнап турар. Ону 2023 чылда доозар. Авторларның сөзү-биле алырга, кинофильмде бистиң ада-чурттувустуң культуразының патриотчу, интернационалисчи идеялары сиңниккен. Кинону 13 хардан өрү назылыг көрүкчүлерге бараалгадыр. Совет үениң төөгүзүнүң, чурулга уран чүүлүнүң, сураглыг кижилерниң амыдырал-чуртталгазының дугайында өг-бүлези-биле кады сонуургап көөрүнге таарымчалыг киноларның бирээзи болур.
Делегей уран чүүлүнүң төөгүзүнче кирген чурукчувус Надя Рушева амгы үениң чурагайлыг технологияларынга бүргеткен бичии уругларга-даа, аныяк-чалыыларга-даа мөзү-шынарлыг үлегер болур. Ынчангаш уран-чечен фильмниң тургузукчулары ооң кижизидикчи утка-шынарлыг болурунче улуг кичээнгейни салган.
Р. ДЕМЧИК белеткээн.