Чуртталгавыстың база бир чаа арны ажыттынып, 2025 чыл моорлап келген. Кочетов кудумчузунда алдын баштыг чараш өргээвиске уран чүүлдүң бир оназагай хевири — кайгамчык танцы оранынче талантылыг оолдар-кыстар, кырган-ача, кырган-авалар чыглып келген.
«Чалыы үевистиң самнары» деп аттыг солун, чараш хемчегни найысылалдың «Мөңгүн волонтёрлары», тодаргайлаарга, Кызылдың Хоочуннар чөвүлелиниң (удуртукчузу Ольга Дамдын) удуртулгазы-биле «Баштайгыларның шимчээшкини» хөй-ниити организациязы, Кызылдың президентиниң кадет училищези организастап эрттирген.
Кызылдын президентиниң кадет училищезиниң үрер-хөгжүм оркестриниң күштүг, сүрлүг аялгазының үделгези-биле мөңгүн баштыг хоочуннар чалыы үезинде дег кайгамчык танцы байырлалын ажытканнар.
Хемчегниң кол маадырлары 30 хире хоочуннар шаандагы, 1960–1970 чылдар үезинде дег, эр кижилер ак хөйлең, кара чүвүрлерлиг, кадыннар «горошек» шокарлыг торгу платьелерлиг, ак бантыларлыг самнап үнүп келгени көрүштүг болган. Оларны амгы салгалдар магадал-биле көргеннер.
Башкарыкчылар Ольга Дамдын, «Баштайгыларның шимчээшкини» хөй-ниити организацияның удуртукчузу Эртине Куулар бал танцыларының төөгүзүн, кайыын тывылганын, ооң кадыкка ужур-дузазын таныштырган. Чижээлээрге: вальс – Австрияга тывылган. Сураглыг австрий композитор, вальстың хааны — Иоганн Штраус 447 аңгы вальс аялгаларын чогааткан, а факстрот 20 чылдарда Америкадан дамчаан, «Ленка-Енька» деп танцы — Финляндиядан, танго — Аргентинадан дээш оон-даа өске. Эжеш самнаар танцыларның ачызында ынакшааннар боттарын тыпчып ап чораан.
Танцы дээрге шимчээшкин, чуртталга, кадыкшыл! Вальс, танго вестибулярлыг аппаратты быжыглаар. Шейк, твист, чарльстонну самнаарга, гиподинамия болдурбас — шыңганнарның ажылдаарын суларатпас. Танцы баш мээзин ажылдадырынга, баланс, координация экижидеринге улуг салдарлыг. Аныяк-даа, хоочун-даа кижиниң кадыынга ажыктыг.
Долаана Артына Кызылдың президентиниң кадет училищезиниң оркестриниң хөгжүм үделгези-биле хоочуннарга 60 чылдарның танцыларын сагындырып, шимчээшкиннерни өөреткен.
Хөглүг хөгжүмнүң үделгези-биле «Вальс», «Твист», «Ленка-Енька», «Факстрот», «Краковяк» дээн танцыларны хоочуннар аныяктарга хөглүг болгаш адак-бышкаа чиик көргүзүп бергеннер.
Оларга харыы кылдыр назын халыынында оолдар, кыстар амгы шагда канчаар самнап турарын көргүскеннер. Аныяктар өрү шурап самнаарга, хоочуннарның хей-аъды, сүлде-күжү чайгаар-ла көдүрлүп, үениң девии ол хире күштүг дээрзин магадап көргеннер.
Дараазында шупту вальсты күүсеткеннер. Төнчүзүнде, тыва улустуң хөйнүң самы — «Челер ойну» самнааннар. Бо дээрге ужур-уткалыг, найыралдың демдээн сөңнээн, оюн-тоглааның төнгенин илереткен кайгамчык сам-дыр.
Бо чараш, кижизидикчи угланыышкынныг хемчег хоочуннар биле аныяктарны чоошкулаштырган. Буурул баштыглар болгаш чалыылар демнешкеш, улуг күш болган — аныяктар өгбелерден назын дилеп, а хоочуннар омак-сергек салгалдарывыстан энергия ап, назын узадып алганнар. Кады демнежип, бот-боттарынга хүндүткелди сөңнээн танцы-сам байырлалы уттундурбас болуп артар. Хоочуннар болгаш чалыылар демнигде — күштүг! Бурунгаар көрүш ам-даа сайзыразын!
/ Светлана ДАНЗЫН-ООЛ, Тыва Республиканың алдарлыг журнализи, ТР-ниң алдарлыг ажылдакчызы.
Чурукту КПКУ-нуң сайтызындан алган.
“Шын” №5 2025 чылдың февраль 13
