Эрзин-Тесте «Шынның» чагыдылгазы
«2021–2025 чылдарда Тыва Республикага информастыг ниитилел болгаш массалыг информация чепсектериниң хөгжүлдези» деп ТР-ниң күрүне программазын ёзугаар Тыва Республиканың ниитилел-политиктиг солуннарынга чагыдылга кампаниязын организастаар дугайында ТР-ниң Чазааның 2022 чылдың январь 31-де доктааткан 42-р дугаарлыг Айтыышкынында мындыг сорулгаларны киирген:
Тыва Республиканың күүсекчи эрге-чагырга органнарынга база муниципалдыг тургузугларның тус чер бот-башкарылгаларынга, ооң иштинде ведомстволарга хамааржыр албан черлеринге Тыва Республиканың «Шын» болгаш «Тувинская правда» ниитилел-политиктиг солуннарының чагыдылгазын организастаары.
Ол ышкаш ук Айтыышкында «Шын» болгаш «Тувинская правда» ниитилел-политиктиг солуннарга чагыдылга кампаниязын организастаар квотаны тургускан.
2022–2025 чылдарда хоорайлар, кожууннар аайы-биле (чурттакчы чонунуң саны-биле) «Шын» солунну көрдүнген квота ёзугаар чагыдар ужурлуг: Кызыл хоорай — 1000, Ак-Довурак хоорай — 150, Бай-Тайга кожуун — 250, Чөөн-Хемчик — 500, Кызыл, Мөңгүн-Тайга, Өвүр, Сүт-Хөл, Улуг-Хем, Чаа-Хөл кожууннар — 150-150, Барыын-Хемчик, Бии-Хем, Таңды, Тес-Хем, Эрзин кожууннар — 100-100, Каа-Хем кожуун — 90, Тожу — 50, Тере-Хөл — 10.
2024 чылдың декабрьның көргүзүү-биле кожууннарның чагыдылгазын көрээлиңер. Чижээ, Кызыл хоорайның чурттакчылары «Шын» солунну 154-ле кижи чагыткан, Ак-Довурак — 94, Өвүр — 81, Тере-Хөл — 4… дээш эвээжеп бада берген. Чүгле Барыын-Хемчик (145) биле Эрзин (148) кожууннар көрдүнген санны ажыр күүседипкен.
Мурнуу кожууннарда…
Үнүп келген чаа чылда «Шын» солун редакциязы биле «Тывамедибөлүктүң» реклама килдизиниң ажылдакчылары чагыдылга ажылын күштелдирер сорулга-биле кожууннарже үнүүшкүннерни эгелээн бис. Бир-ле дугаар үнүүшкүннү республиканың мурнуу кожууннары — Эрзин, Тес-Хемден эгелеп алдывыс.
Январь 22-ниң хүнүнде Эрзин кожуун төвүнде почта салбырынга четтивис. Почта салбырының начальниги Саяна Кечилек биле оператору Олча Соян бисти эвилең-ээлдек уткуп алды. Ук почта салбырында удуртукчу, оператор база 2 почтальон ажылдап турар. Почтальоннар Хеймерек Серенович Чамзы биле Светлана Дажыевна Лупсаа кожууннуң почтазынга келген солун-сеткүүлдерни чагыдыкчыларга үе-шаанда чедирер дээш, кызып ажылдап турар дээрзин удуртукчузу демдеглеп чугаалады.
Тус черниң чурттакчы чонунуң солун-сеткүүлдерге чагыдылгазы ниитизи-биле ортумак чоруп турар. ТР-ниң Чазааның 42-р дугаарлыг Айтыышкынында көрдүнген квота ёзугаар Эрзинниң почта салбыры планын ажыр күүседипкен болуп турар. 2025 чылда 100 солун чагыдар турган болза, 148-ти чагыткан (2025 чылдың январь 9-туң көргүзүү-биле). Бо хүннерде чагыдылга ам-даа немежир дээрзи чигзиниг чок.
Сумулар аразында «Шын» солунну Нарынның чурттакчылары эң-не идепкейлиг чагыдып турарын, почтаның удуртукчузу дыңнатты.
«Солуннар почтага үезинде кээп турар, дүъш соонда-ла почтальоннарывыс үлеп кааптар. Чагыдылга санын көвүдедир дээш, сорулга салып алган ажылдап турар бис. «Шын» солунну албан черлеринден колдуунда кожууннуң, сумуларның чагырга черлери, ном саңнары чагыдып ап турар. Хоочуннарывыс-ла идепкейлиг чагыдып турар улус бо. Чон хөй кезиинде телефоннардан медээлерни номчуп алыр бис дээш, солун номчуксавас, чагыдылга кылбайн турар кол чылдагааны ында. Оода-ла ажылдакчы кижилер солун-сеткүүлдү, ылаңгыя тыва дылда чаңгыс-ла үнүп турар «Шын» солунувусту чагыдып ап турар болза, аныяк-өскенге үлегер-даа болур. Ынчангаш чаңгыс чер чурттугларымны бо чылын 100 харлаар өгбе «Шын» солунувусту чагыдып алырынче кыйгырып тур мен» — деп, почтаның удуртукчузу чугаалады.
Эрзин суурда «Шын» солунга эң-не бердинген, идепкейлиг хоочуннар, чагыдыкчылар бар дээрзин почтаның ажылдакчылары чоргаарал-биле ададылар. Оларга Михаил Бырадович Буду, Вячеслав Хайыңович Уржук, Шавуу Бадыраевич Сам, Сергей Сундуй-оол, Зоя Сатовна Монгуш, Иван Кыргысович Дадый база Дирчиннерниң өг-бүлези дээш оон-даа өскелер хамааржыр. Сумуларда идепкейжилерни адаар болза, оон-даа хөй.
Саяна Владимировна биле Олча Маадыровна идепкейлиг чагыдыкчыларын адай бээрге, төнмес, оларның ат-сывын шуут шээжи-биле билир болдулар. Ажылынга езулуг бердинген, ажылын дыка эки билир почтажылар-дыр деп көрдүвүс. Ол ышкаш чылыг, чырык, арыг-силиг оран-савазындан-на почта коллективиниң демниг, чедиишкинниг ажыл-ижи көстүп турар.
Эрзинчилер моон-даа соңгаар «Шынны» эки чагыдар дээрзинге бүзүреп артывыс.
Дараазында Тес-Хемниң почта салбырының ажыл-ижи-биле таныштывыс. Ук салбырда Надежда Сергеевна Баазанның удуртулгазы-биле оператору Венера Дайынчыевна Сувандии, почтальоннар Татьяна Аракчааевна Чооду, Вера Даниловна Самбуу ажылдап турар.
Тес-Хем кожуунга көрдүнген квота езугаар 100 солун чагыдар турган болза, 40-не кижи чагыткан (январь 9-туң көргүзүү) болду. Январь айда 19 чагыдыкчы немешкен. Чылдагааннар кайда-даа дөмей — чон солуннарның электроннуг хевиринче шилчээн. Ындыг болзажок тус черниң почта ажылдакчылары, эрге-чагыргазы бо талазы-биле ажылды күштелдирери күзенчиг.
«Шын» солунну чылдың-на чагыдып ап турар Самагалдайның чурттакчылары Белек Валерьевна Дойнур, Нина Маадыровна Тулга-Маадыр, Кыстай Ян-ооловна Баазан дээш өскелерни-даа адаары мактаксанчыг.
Тес-Хемниң почта салбырының начальниги Надежда Баазан ажыл-чорудулгазын тайылбырлап тура, чагыдылга ажылын удуртукчулардан эгелээр болза эки деп чугаалады: «Даргалар боттары солун-сеткүүл номчувас, чагытпас-тыр. Хурал-суглааларга ол айтырыгны көдүрүп, удуртукчулар-биле чагыдылга ажылын чорудар болза, ажыл шуудаар. Бис, почта ажылдакчылары, боттарывыстың талавыстан чагыдылга ажылын кызып чорудуп турар бис».
Ылап-ла ындыг, «Өттүнчек – өөренир, өжеш – өөнделевес» деп тыва үлегер домакта ышкаш удуртукчузун өттүнүп чүге солун чагыдып ап болбас деп, дыка эки үлегер ышкажыл. Ажылдакчы, ылаңгыя удуртукчу кижиниң ажылдаар столунга тыва, орус дылдыг ниитилел-политиктиг солуннар турары албан-даа ышкаш. Чуртта, республикада болуп турар политиктиг, социал-экономиктиг дээш бүгү-ле медээлер, ылаңгыя Тываның Чазааның доктаал-саавырлары чүгле «Шын», «Тувинская правда» солуннарда үнүп турар болгай.
«Шын» солуннуң эң-не идепкейлиг чагыдыкчыларынга «Тува24» телеканалда үнүп турар «Сеткилимниң ханызындан» деп дамчыдылганың 50 хуу чиигелделиг сертификаттарын тыпсыр. Ам дараазында «Шын» редакциязы Чөөн-Хемчик болгаш Өвүр кожууннарже үнүүшкүннү планнап турар.
Алдынай СОЯН.
Авторнуң тырттырган чуруктары.
“Шын” №3 2024 чылдың январь 30
