Аяна Викторовна биле Шораан Дадар-оолович 1999 чылда куда-доюн көктүг-шыктыг чайлагга эрттирип, өгленип алганнар. Шораан Дижитмааның ада-өгбелери шаандан тура малчыннар. Шораанны чажындан тура-ла мал аразынга өскен, малчын ызыгуурлуг деп болур. Ынакшаан аныяктар өг-бүле туткаш, үш чаптанчыг оолдуг болганнар. Чаа тургустунган бичии «күрүнениң» ээзиниң аайы-биле малдан халбактаныр деп шиитпирлээннер. Аяна Викторовна мал аразынга өспээн, сууржуң амыдыралга чаңчыккан-даа болза, эжиниң аайынче кирип, мал азыраарынга чөпшээрешкеш, көдээ аалче чурттап чорупканы ол.
Дижитмааларның өг-бүлези чээрби ажыг чылдарның дургузунда малын малдап, чайын чайлаанче, күзүн күзээнче, чазын чазаанче азыраан малын деңгел киирип алыр дээш, чылдың дөрт эргилдезинде көжер, көшкүн амыдыралды көрүп чоруурлар. Амгы сайзыраңгай үеде шак-ла мынчаар мал малдап чоруур аныяктар ховартаан. Чүгле эрес-кежээ, шыдамыккай улустуң ажылы болгай. Малчын кижи чылдың эргилдезиниң аайы-биле көжүп чоруурга, малдың деңгелинге кончуг эки дээрзин билир бис. А деңгели шыырак мал өзүген, чудап деп чүве билбес болур. Дижитмааларның аалында хой, өшкү, бода мал болгаш чылгы дээш тыва кижиниң азырап чаңчыккан малы доозазы бар.
ОЖУКТУҢ ҮШ ДАЖЫ ДЕГ ООЛДАРЫ
Улуг оглу чажындан-на тускай салым-чаяанныг деп ада-иези эскерип каан. Баштай Республиканың Р.Кенденбиль аттыг уран чүүл школазын, оон Кызылдың уран чүүл колледжин дооскаш, амгы үеде "Саян" театрында хөгжүмчү болуп ажылдап чоруур. Оолдарының ортуну хүрежиринге сонуургалдыг. Спортчу оол болган. Амгы үеде ол Улан-Батор хоорайда Моол күрүне университединиң күш-культура факультединиң дөрт дугаар курузунда өөренип турар. Дижитмааларның ожуктуң үш дажы дег оолдарының хеймери база акылары дег, салым-чаяанныг, спорттуң кайы-даа хевиринге ойнаар, орлан-шоваа оол болган. Ол Кызылдың олимпийжи курлавырлар училищезиниң хүреш талазын бо чылын доозар.
СООК БОЛГАШ ХАРЛЫГ КЫШ…
2022–2023 чылдың кыжы кончуг улуг харлыг, дошкун кыш болганындан республиканың чамдык кожууннарында малдың баш саны хорап, чудап турар дээрзи чажыт эвес. Ынчалза-даа Дижитмааларга чурттуң бо ниити байдалы хамаарышпайн барган. Чүге дээрге олар чылдың дөрт эргилдезинде көжүп, малын оъткарып ап турар. Оон аңгыда, хөй мал азырап чоруур дуржулгалыг малчыннар кыш ажар малынга сигенни күзүн чедер кылдыр белеткеп алганындан база хамааржыр.
Аалдың эр ээзи күзүн оолдары-биле сиген-ширбиилин шыырак белеткеп алган болгаш, берге кышты хүр-менди ажып эрткеннер. Чидириглер чок-даа болза, азыралда турар ийи-чаңгыс өшкү-хою, бода малы бар. Эрткен чайын оът-сиген көңгүс чок деп илдең болган. Ынчангаш дуржулгалыг малчыннар берге кыш болур-дур деп билип кааш, шээр малын чылый бээрге, төрүүр кылдыр кошкарын болгаш хуназын таарыштыр салып, эдериштирип алганын чугааладылар.
ЧҮГҮРҮКТЕРНИҢ ЭЭЗИ АДАШКЫЛАР…
Шораан Дижитмаа чажындан мал аразынга өскен болгаш, аныяандан тура-ла чүгүрүк малдар сонуургаар. Ооң чүгүрүк малдары кожуун болгаш республика чергелиг чарыштарга байзаже кирип, шаңнал-макталдарны эккеп чораан. Шораан Дижитмаа Тес-Хем кожууннуң Аът федерациязының даргазы база кижи болду. Чүгүрүк малды канчаар соодарын, канчаар азыраарын Шораан кончуг эки билир, дуржулгалыг аът соодукчузу. Ооң аътка ынакшылы оолдарынче база шилчээн. Оолдарының кайызы-даа адазы дег чүгүрүктер дээнде чүнү-даа уттуптар деп болур.
Шораан Дижитмааның аътка ынаан чүгүрүк малын бодунуң чурттап олурган бажыңынче киирип, чурттадып эгелээни херечилеп турар. Аъдынга бажыңын хостап бергеш, бодунга чаа оран-саваны тудуп алганын чоок-кавының кожалары билир, чаптап хөөрээр болду.
«НААДЫМ–2022» ЧЕМПИОННАРЫ…
Малды азыраарда, бүгү сагыш-сеткилинден бердинмес чүве болза, мал өспес дээрзин дуржулгалыг малчыннар кончуг эки билир. Ынчангаш бо аныяктар кажан-даа өскелер дег малчыннар черле хөлезилевес, чайның изии, кыштың соогу дивейн, 24 шактың дургузунда малын боттары карактап чоруурлар. Оларның кылган ажылынга, малынга бердинип чораанының база бир бадыткалы – 2023 чылдың Наадымының чемпиону болганы. «Наадымга чемпионнаарын-даа бодаваан бис. Бистиң кылып чоруур ажылывысты кожууннуң дарга-бошкалары үнелээш, документилеривисти чыып, төпче чоруткан болду. Хенертен чемпион ат алгаш, дыка өөрээн бис» – деп, Аяна Дижитмаа чугаалады. 2023 чылдың Наадымынга чемпионнааш шаңналынга кидис өгнү алганнар.
ХАНА ДОЛУ МЕДАЛЬ…
Дижитмааларның аалынга барып, изиг сүттүг шайын, далган үскен амданныг мүнүн ижип, хөөрежип чугаалажып ора, дөрде чыскаай салган угулзалыг тыва аптараларның артында ханада долдур аскан медальдарны болгаш аптаралар кырында чыскаалыпкан алдын, мөңгүн-биле чайырлаан кубоктарны эскердим. Медаль бүрүзүн чоокшуладыр тыртып, чүү шаңналы эвес дээнзиг сонуургап көрдүм. Чайырлаан медальдарның аразында хүрешке, аът чарыжынга алган дээш кандыызы-даа бар болду. Өгнүң херээжен ээзи оолдарының хүрешке, спортка ынаан оларның эккеп турар шаңналдары дээрзин хөөреди, а кубоктар адашкыларның чүгүрүк малдарының чаалап эккелгени шаңналдар дээрзин аалдың эр ээзи тайылбырлады. Бүгү талазы-биле чедиишкинниг өг-бүле дээрзи шаңнал-макталдардан болгаш чиилешкен малдан илдең болду. Оон ыңай каракка илдигер чүүл – эзер, чулар, чүген дээн ышкаш аъттың дериг-херекселиниң каас-коязын магададым.
Тывавыста шак-ла мындыг төлептиг өг-бүлелер барынга чоргаарланып чандым.
Ада ТЮЛЮШТҮҢ тырттырган чуруктары.
