Февраль 8-те Россияның алдарлыг тренери, салым-чаяанныг мөге, журналист Чадамба Ооржактың 75 харлаанынга тураскааткан республика болгаш бүгү Россия чергелиг “Азияның төвү” деп хостуг хүреш маргылдаазын ооң дөргүл-төрели эрттирер.
Ук-төөгүзү
Хостуг база тыва хүрештерге чоннуң ынак мөгези Чадамба Шогжал-Доржуевич Ооржак 1950 чылдың февраль 8-те Чөөн-Хемчик кожууннуң Ак-Даш сумузунуң Улуг-Алаак девискээринге 14 ажы-төлдүг Шогжал-Доржу биле Сыраттың 5 дугаар оглу болуп төрүттүнген. Тыва Республиканың алдарлыг артизи Анзат Шогжал-Доржуевна Куулар биле шыдыраачы Григорий Шогжал-Доржуевич Ооржак олар алдарлыг тренерниң кады төрээннеринден арткан дуңмалары ол. Өөнүң ишти Эмма Очур-ооловна Россияның ниити өөредилгезиниң хүндүлүг ажылдакчызы деп аттың эдилекчизи. Улуг оглу Ренат Ооржак Россияның чоннар аразының найыралы университедин (РУДН) дооскан, амгы үеде Республиканың өөредилге сайыдының хүлээлгезин күүседип турар, ол ышкаш Республиканың шыдыраа чөвүлелиниң удуртукчузу. Бичии оглу Ролан Ооржак М. Ломоносов аттыг Москваның күрүне университединиң төөгү факультедин дооскан, бокска спорт мастеринге кандидат, Дээди Хуралдың депутады. Ол чоокта чаа тыва чуртталганы, чаңчылдарны көргүскен тыва дылга үнген “Аңгыр-оолдуң тоожузу” деп кинонуң режиссёрларының бирээзи. Алышкыларны ачазы эки сагынгыр, угаангыр болзун дээш, шыдыраага өөредип чорааны хилис барбаан. Тыва үлегер домакта “Ада көрбээнин оглу көөр” дээн ышкаш оолдары бо хүнде адазының өөредиин сагып чорууру улуг чоргаарал.
Спортчу чедиишкиннери
Улуг акызы Санчай-оол дуңмазы Чадамба доругуп кээрге-ле, тыва хүрешке өөредип, спортка сонуургалын оттурган. Бодунуң кызымак бүдүжү-биле элээди оолдар аразынга район, республика чергелиг маргылдааларга шаңналче кирип, чоорту тиилеп эгелээн. Ол үеде хостуг хүреш көдүрлүүшкүннүг сайзырап, элээди оолдарның сонуургалын оттуруп турарын дыңнааш, Чадамба 8 класс соонда Кызылдың 2 дугаар школазынче кирип алган. Аңаа чаңгыс классчылары Валерий Оюн баштаан 27 оол, аныяк тренер башкы Өргелээр Чүвүрекович Ондарның хостуг хүреш секциязынга бижиткеннер. Ийи чыл эрткенде, школачылар аразынга Сибирь девискээринге бирги чер дээш республика маргылдаазынга тиилекчи болган.
Школаны чедиишкинниг дооскаш, Красноярскының башкы институдунуң күш-культура салбырынче киргеш, ону 1972 чылда чедиишкинниг дооскан. Красноярск хоорайга өөренип турар үезинде ССРЭ-ниң база Россияның алдарлыг тренери Дмитрий Миндиашвилиниң ынак мөгези чораан. Улуг тренер Миндиашвили дыка үр үелерде институтка (сөөлүнде университетке) Чадамбаның күүселдезинде, эң шынарлыг, өөредиглиг буттаарының аргазын бижиткеш, көргүзүп турарын сактып, чоргаар чугалаар чораан. Ол ышкаш Сибирь база Ыраккы Чөөн чүк чоннарының, Россияның спартакиадазының 2 дугаар призёру, ССРЭ-ниң хостуг хүрешке спорт мастери турда, авазы чок болган. Чанар ужурга таварышкан. Келгеш, ачазынга дузалажып, дуңмаларын азыражып элээн болган. Тренери Миндиашвили өөреникчизи Чадамбаны угаанныг, дүрген хүрештиг, харын мырай 62 килге бодунуң үезинде делегей чемпиону болур турган деп мактаар чораан. Тыва хүрешке Наадым хүрежиниң 1974 чылда тулган тиилекчизи база 1981 чылда Наадымга үжүүрлешкен.
Бойдустан салым-чаяанныг тренер
Аныяк тренер амыдыралының баштайгы базымын Кызылда "Спартак" ниитилелиниң элээди оолдар, уруглар спорт школазынга ажылдап эгелээн. Солун-сеткүүл номчуурунга ынак болгаш, кезек үе иштинде “Шын” солунга спорт чырыдып база ажылдап четтигипкен. Ооң соонда Мугур-Аксы база Чадаанага, сөөлүнде Кызылга хөй чылдар иштинде тренерлеп үре-түңнелдиг ажылдаан. Ажылдап чораан чылдарында дараазында шыырак мөгелерни белеткээн. Оларга хостуг хүрешке ССРЭ-ниң, Европаның аныяктар аразынга тиилекчизи, Россияның чемпиону, АКШ-ка (Атланта–96) 36 дугаар Олимпий оюннарының 4 дугаар призеру Чечен-оол Алексеевич Монгуш, хостуг хүрешке делегей чергелиг спорт мастери Артыш Доржу, тыва хүрешке Наадымның 17 катап тиилекчизи, Күчүтен мөге Аяс Монгуш, тыва хүрешке шыырак, чоннуң ынак мөгези Маадыр Монгуш дээш оон-даа өскелер хамааржыр. Тренер башкы Чадамба Шогжал-Доржуевич Ооржак 1993 чылда “Россияның алдарлыг тренери” деп атка төлептиг болган.
Тренерниң бедик мергежилин, туруштуун, салган сорулгазын албан күүседирин, чүгле тиилери дээш ажылдаарын кады ажылдап чораан тренер эштери база өөреникчилери магадап, сактып чугаалаарлар. Бойдустан салым-чаяанныг тренер башкы, аар аарыгның хайындан 1995 чылдың октябрь 20-де аныяк назынында чуртталгазындан чарылган. Тыва Республиканың спорт комитединиң база Дмитрий Миндиашвилиниң деткимчези-биле 1996 чылда Чадамба Ооржакка тураскааткан хостуг хүрешке Россия чемпионады база бүгү Россия чергелиг “Азияның төвү” деп маргылдааларны Кызылга эрттирген.
Чоннуң ынак мөгези, алдарлыг тренер башкы Чадамба Шогжал-Доржуевич Ооржактың адынга тураскааткан маргылдаалар чедимчелиг бедик деңнелге эртер-ле болзун.
Алексей ЧАМБАЛ-ООЛ, хоочун спортчу.
«Шын» №4 2025 чылдың февраль 6
