Эрес-дидим дайынчы Кешаның (Кежик Ондарның) фото-чуруун социал четкиге ийи ай бурунгаар салган мен. Ону 5,1 муң кижи көрген, 435 чагыдып алыкчым деткип "лайктаан" болду. 81 кижи солдат оглувуска чылыг-чымчак күзээшкиннерни бижээн.
Ада-чурт камгалакчыларының хүнү чоокшулап орары-биле Кешаның дугайында билир чүүлдерим немей бижиптер деп бодап алдым. Ол ылап-ла тускай чурумалга төлептиг кижи. Шынап-даа болза, тулчуушкун шөлүнден балыг-бышкын он-он дайынчы эштерин үндүрери ындыг амыр бе?
Кеша 55-ки гвардейжи мото-адыгжы (даг) бригаданың хайгыылчылар ротазының хайгыылчызы. Аңаа эрткен чылдың май айдан бээр шериг хүлээлгезин керээ-биле күүседип эгелээн. Бригаданың эң биче назылыг дайынчызы боорга, командирлери ону дроннар башкарыкчызы (оператор) мергежилге өөредип каан. Аныяк дайынчы кыска хуусаа иштинде хайгаарап ужуп чорааш, чазылдырар FPV-дроннарны база башкарып өөренип алган. Ол дээрге чүгле чадаг шеригниң эвес, а блиндажтарның, дзоттарның, аар куяк техниканың хайыра чок узуткакчызы болгай. Кеша дрон-биле сүрүп чорааш, дайзынның чеже дириг күжүн чок кылбаан дээр.
Дроннарны («куштарны») дайынчы байдалга башкарары амыр эвес. Дайзында оларны ужуп чорда, өжүрер, а харын-даа черге хондуруптар тускай боолар, мегечи спуфер-программалар база бар. Ындыг турбуже, Кеша дайзынның оңгузунуң аксын FPV-дрон-биле часпас чазылдырыптар кылдыр мергежий берген.
Бригаданы Кременная чоогундан Авдеевкаже 2023 чылдың сентябрь төнчүзүнде октаптарга, Кеша дроннар-биле ажылдавышаан турган.
Октябрь 6-да ротага «Райсер-300» деп бедик, күчү-күштүг чаа мотоцикл көстүп келген. Ону Россияның Маадыры Мерген Донгак бодунуң күсели-биле хайгыылчы ротага садып берген болган. Ынчалза-даа мотоциклди билдилиг башкарар кижи тывылбаан. Кеша тайбың амыдыралда ийи буттуг «аътты» мунуп чораанын чугаалаптарга, аңаа дораан-на дужаап хүлээткен.
Мотоцикл мунукчузунуң хүлээлгези белен эвес болган. Дайын шөлүнде (мурнуку одуругда) акыларынга батареялар, аъш-чем, октар, чиик чепсектер дээш, хүннүң-не чедирер-ле чүүлдери хөй. Оон дедир кээрде, база черле куруг келбес: колдуунда балыглаткан акыларын олуртуп алгаш кээр. Ындыг байдалдыг улусту дайынчы эштери аргалыг болза, тулчуушкун шөлүнден чайладып каан болур.
Бир эвес аар балыг кижи туттунар шинек чок болза, бодунга чыпшыр баглап алыр. Ындыг байдалдыг халдып чорааш, черге барып ужуп-даа турган. Ынчан коргунчуг-ла. Ооргаңда аар кижи-биле мотоциклди кады тургуза тырткаш, хөделдиргеш, катап маңнадып чоруй баары тоң берге.
Авдеевка чоогунда оруктарны дайзын дроннар-биле кырындан доктаамал хайгаарап турар болгаш, оларга тамчыктыг чорууру болдунмас. Ылаңгыя Пески биле Водяное суурлар аразында Өлүм оруу бар. Ол 5 хире км чер орукту Ада-чурттуң Улуг дайынының чылдарында-ла чон ынчаар адаан болган. «Передок чорааш, иштиңде тейлеп, эштериң бодап, тутсуп-ла орар сен. Мотоциклдиң маңының дүргенин черле «октап» болбас! Өлүм оруунга кайы-даа үеде дириг кара апарып болур сен. Ылаңгыя хенертен кээр «куштар»-ла коргунчуг» — деп, Кеша чугаалаар.
Кеша передокче мотоциклдиг хүннүң чоруп турган. Ол үеде чаңгыс талаже 10 хире километрниң төнмезин канчаар! Кулак кыдыы-биле аш октар сыйтылаар үелер-даа тургулаан. Бүргег хүннерде дроннар ушпайн баарга, харын автомашиналар чоруптар.
Мотоцикл хүлээнип алгаш, дөрт дугаар хонуунда, октябрь 10-да, тулчуушкун шөлүнден дедир халдып оргаш, танк боолаашкынынга таваржы берген. Чазылган бир октуң бузундузу солагай холун балыглаптарга, мотоцикли-биле аңдарлы берген. Кулак түүлээр! Холу хан! Ынчалза-даа демир хөлгезин тургуза тырткаш, кызып башкарып чорааш, ротаның түр турар черинге чедип келген. Эмчилер бузундуну ийи дугаар хонуунда ужулган. Үш хонук эмчиге чыткаш, дилеп тургаш үнгеш, катап бригадазынга чедип келген.
Шериг кезээнге келгеш, Кеша бир ай хире үеде мотоциклдиг аай-дедир чоруп тургаш, 30 ажыг чаңгыс чер чурттуун дайын шөлүнден үндүрген. Оларның аразында өске кезектерден дайынчылар база бар. Чааскаан чоруур балыг дайынчыны-даа оруктан олуртуп ап чораан. Туттунуп шыдаар кижилерни Кременнаяда госпитальга дорт чедире бээр турган.
Шала берге улусту шериг кезээниң түр турар черинге эккээрге, оон улаштыр өске транспорт-биле госпитальче чорудуп турган.
Бир катап передокче бар чоруур танк бөлүүнге орук айтып, үдеп чедирер дужаал алган. Колонна Өлүм оруунга чорда, дайзынның аар артиллериязы хенертен адып эгелээн. Каш танкы ол черинге чазылган. Кеша оттуг шөлдү кагбаан! Ол харын-даа өрттенип турар танкылардан 12 аар балыг кижини уштуп, айыыл чок черге чедиргени дээш командылал черинге аңгы мактаткан.
Дайынчы байдалда көргүскен маадырлыг чоруу дээш ону Эрес-дидим чорук ордени-биле шаңнаан дугайында медээни Кежик Ондар Кызылга келгеш, дыңнаан. Ол бедик шаңнал гвардейжи бригадада ээзин манап чыдар.
Бистиң бөгүнгү маадырывыс катап балыглаткаш, ноябрь төнчүзүнде төрээн Тывазынга келген. Каш хонуп чорда, дайын шөлүнге чоок эжи чок болган деп медээ дыңнааш, медерелин ышкыныпкан болган. Ол фронтуга хүн бүрүде аар балыг улусту, өлүм-чидимни көрүп чорааш, кандыг иштики көзүлбес согугларны бодунга албайн чораан дээр. Аныяк-даа болза мага-бот туруптар, кадыкшыл кошкаш дээр таварылгалар турар. Дайынның кижиге багай салдары хөй.
Кеша бо чылын 27 харлаар. Тайбың үеде Кызылдың бир хөй-ниити чемненилге черинге чеди чыл шеф-поварлап ажылдаан. Эң тайбың, буянныг мергежилдиң кижизи херек үеде мындыг даш чүректиг маадыр болу бээрин Кешаның чижээнге бо удаа көрдүвүс.
Каш хонук бурунгаар Кешаның бактаап турары бригада ону өске-даа дайынчы эш-өөрү-биле катап-ла тускай шериг операцияже кыйгырты берген. «Бисти Авдеевкаже октап тур, акым» – деп телефонга кыска харыылап кагды. Чүгле «Камнанып чор, дайынчы, гвардейжи бригадаң-биле тиилелгелиг чанып кээр сен. Бичии оглуң бода!» — деп, чугаалап четтиктим. Кешага, ооң дайынчы өөрлеринге оон өске күзээр чүвем чок.
Юрий ДАРБАА.
Чурукту маадырның архивинден алган.
«Шын» №13 2024 чылдың февраль 21
