Россияның маадыры Мерген Донгак бистиң Арыг-Үзүү школазының төлептиглериниң бирээзи.
Ол эге класстарга өөренип тургаш-ла, шимченгир, дидим, черле тура-соруктуг, кызымаккай, чүткүлдүг кижи. «Кижи болуру чажындан, аът болуру кулунундан» деп үлегер домакта ышкаш кижизидилге өг-бүледен эгелээр болгай. Ынчаарга Мергенниң сөөлүнде барып, чоннуң езулуг-ла төлептиг маадыр оглу болурунга ада-иезиниң эки кижизидилгези улуг идигни берген деп бодаар мен. Авазы Светлана Донгак бистиң школага хөй чылдарда үре-түңнелдиг ажылдап чораан эге класстар башкызы, а ачазы Грин Кылын-оол арга-арыг камгалаар ажылдакчы. Амгы үеде кайызы-даа хүндүлүг дыштанылгада. Бо ада-ие суурда, кожуунда харын-даа республикада үлегерлиг өг-бүлелерниң аразында кирип турар.
А бис, башкылары, маадыр өөреникчивиске чоргаарланып чоруур бис. Мерген Очур-оолович төрээн суурунга, школазынга келгеш, башкылар, өөреникчилер болгаш ада-иелер-биле ужуражып, төрээн чуртун камгалаар дээш, Украинада болуп турар тускайлаттынган шериг хөделиишкиннеринге дидими-биле киржип база бергелерни ажып эрткен оруунуң дугайында чугаалап, оолдар, уругларга арга-сүмени берип, чагып-сургаан. Бир эвес боду-ла кызымак чорза, кайнаар-даа орук ажык, эртем-билигни, алдар-атты-даа чедип ап болур деп, маадырывыстың чугаалааны кончуг-ла чөптүг болду. Бистиң өөреникчилеривис ужуражылга үезинде боттарының сонуургаан айтырыгларын-даа салганнар: «Маадыр атты канчап чедип алдыңар? Шеригге кандыг кезекке турган силер? Чаныксап турдуңар бе? Ам кандыг сорулгалыг силер? Каяа өөренип турган силер? Кады турган эштериңер-биле ам харылзажып турар силер бе?» деп, ажыт-чажыт чокка чугаалажып турдулар. Бо маадырга ужурашкан соонда, бистиң школаның өөреникчилериниң хей-аъды көдүрүп, бурунгаар базымнарга сонуургалдары оттуп келгенин эскерген мен. Бис база чуртувусту камгалаар күзелдиг бис деп улуг класстың оолдары чажырбайн чугаалааннар. «Мен база силер ышкаш, көдээ суурумнуң кудумчуларынга эштерим-биле ойнап, төрээн школамга өөренип, эртемни чедип алган мен. Школага оол эш-өөрүм-биле хүрежип, ыймактажып өскен мен. Башкыларның чагыын дыңнап, эртемче чүткүлдүг болуңар база эр кижи черле чуртун камгалаар хүлээлгелиг болур. Эштеримни кажанда-даа утпас мен, ам-даа харылзажып турар мен...» – деп айтырыгларга харыылаан. Мындыг ажыктыг ужуражылгаларны эрттирип турарга, оолдар, уруглар өөредилгезинге улам кызымаккай болуп, эртем-билиг бир-ле дугаар херек чүве-дир дээрзин угаап биле бээрлер. Ылаңгыя бистиң тыва маадыр оолдарывысты дөзексээр оолдар-даа, уруглар-даа көстүп, илереп кээр-дир. Маадыр-биле кады чурукка тырттырып ап, дараазында база солун хемчеглерни демнежип эрттирерин башкылар дугурушкан бис.
Мерген маадыр бичиизинден тура хүреш сонуургаар, кожуун болгаш республика чергелиг маргылдааларга киржип, шаңнал-макталдыг чанып кээп турган. Школаны дооскаш, Кызылдың башкы колледжинге ортумак эртемни чедип алган. Оон дээди эртемни чедип алыр дээш, Тываның күрүне университединге өөредилгезин уламчылап турда, шеригже кыйгырты берген. Мурманск хоорайга албан-хүлээлгезиниң үезинде бодунуң кызымаан, быжыг туруштуун көргүскен. Тываже чанып келгеш, төрээн школазынга тренерлеп ажылдай берген. Бистиң аныяк коллегавыс, ажылынга бердинген башкы өөреникчилерниң хүндүткелин чаалап алган. Ажылдап келген үезинде бодунуң тывынгырын, кашпагайын, мергежилинге бедик сонуургалын көргүзүп турду. Кожууннуң школаларынга бодунуң арга-дуржулгазын үлежип, эш-өөрү-биле чаа-чаа төлевилелдерни чогаадып, школаның бурунгаар хөгжүлдезинге үлүг-хуузун кииргени база демдеглексенчиг.
Бо маадырывыс Россия чуртувустуң улуг-биче чонунга езулуг үлегер. Чижээ, кожавыста хакастар, буряттар социал четкиде «Мерген Донгакка чоргаарланыр бис» деп бижип турарын номчуурга, шынап-ла, чоргааранчыг.
/ Саян АИР-САНАА,
Арыг-Үзүү школазының директору.
Чуруктарны авторнуң архивинден алган.
"Шын" №31 2023 чылдың апрель 29