Чылгычы ОНДАР, Россияның чогаалчылар эвилелиниң кежигүнү
ДЫДЫРАЙ
Астана хоорайга бичии сырыннап, дүвүлеп чоруй, чаъс холумактыг харын бызаңнап, дээр аязып келди. Чазын Астананың агаар-бойдузу бир янзы. Чамдыкта дээр хиндиинде хир чок аяс, хүннээрек хүн хүлүмзүрүп, херелдери-биле кижи бүрүзүн шонуп ойнаанзыг-даа. Ынчап тура, хенертен булут тыртып, дүвүлеп, хат-шуурганныг чазын тө каай кагылаптар. Тенек, сыйбың аныяк кыстың аажызы-даа сагышка кирер. Казах кыстарның чаңы ындыг бе дээрге, олар топтуг, эрес-кежээ, аажы-чаңы сыйбың тенек эвес, а орус кыстарга дөмей бе дээрге база орта билдинмес. Хову чер болгаш ындыг бе? Агаары дораан өскерлир.
Кылаштап чанып олурарымга, чанымга машина тура дүшкеш, медээлей берди.
– А саламелекум! Ондар мырза! – дизе-ле көөрүмге, Өндербек биле Алдынбек болду. – Байбесунов аксакалды таныыр болгай сен. Ооң бажыңында бешбармак белеткеп каан. Ынаар бар чор бис. Кады бараалыңар – деп бо.
– Мен, чалатпаан аалчы, татар кижиден дора апаар мен. Хор- жок – дидим.
– Чок, сен татар кижиден эки боор сен – дээш, эдертип алгаш, чоруптулар.
Аксакалга садыгдан садып алган конфет-чигирим сундум.
– Бешбармак шагда белен – дидир.
Хөөрежип шайлаан соонда, демги оолдар национал хөгжүм херекселдерин алгаш, казах ырлар ырлай бердилер.
Чамдыкта олар мени Россия чурттуг деп уттупкаш, казахтажып чугаалажып эгелээр. Мен чугааның алыс утказын билип кааш, база хей-аъдым көдүрлүп, тывалап харыы бээримге, билип каарлар.
Олар меңээ сөзү-даа, аялгазы-даа, хөөнү-даа чараш ыры ырлап бергеш, ол ырның ады «Дыдырай» дидирлер. Ынакшыл дугайында ыры. Ол ырыны ийи аныяк кижиниң ынакшылынга тураскааткан. Кайгамчыктыг чараш ынакшылдың төөгүзү дээр чораан. Дыдыраш кара баштыг аныяк орус оол биле казах кыстың дугайында. Ол кежээ ынчаар доозулган.
Каш айлар эрткенде, ажыл аайы-биле Ахмола облазының Кургалчино район төвүнге чеде бердим. Кежээ бисти үдеп турда, ол черниң чагырга даргазы бир ыры ырлап бээйн дээш, «Дыдырай» деп ырыны ырлап берди.
– Бо ырыны мен дыңнаан мен. Чараш ыры-дыр – дээримге,
– Мында ол ырыга тураскаал тургускан бис. Ол ийи аныяк кижи борта чурттап чораан. Оларның бирээзи ам-даа дириг бар – дижир чораан.
«Дыдырай» дээрге тывалаарга, «Дыдыраш» дээн.