Культуразы бедик, эки кижизиттинген кижилер этикетти албан сагыыр. Ол дээрге ниитилелде кижилер аразында харылзааларның турумчуй берген дүрүмнери-дир. Бодун канчаар алдынарыл, чугаа-домаа кандыг болур ужурлугул, кандыг таварылгада хеп кылдыр чүнү кедерил азы кедип болбазыл, кижилер аразынга чугаалап болур-болбас темаларның каяа ажыглаарын, каяа чугаалап болбазын, чугаа үезинде ажыглап болур-болбас мага-боттуң шимчээшкиннери дээш-ле дыка хөй бүдүн система болур. Бо удаада чүгле театр болгаш ресторанга хамааржыр этикетти сайгарып көрээлиңер.
Театрга сагыыр чүүлдер
Озалдап болбас. Хемчег эгелээринге чедир чартык шак бурунгаар чедип келгеш, гардеробка кылын хевин уштуп каар.
Театрже кежээки хептиг кирери күзенчиг. Ынчалза-даа ажыл-херекчи аян-биле кеттинип ап болур. Кыс улус спортчу азы хүн бүрүде эптиг кылдыр кедип чорууру чүвүрү-биле кирбес ужурлуг. Идиктерин аштап алыр. Азы солуп кедер чиик идиктен ап алыр болза эки.
Залче мурнай эр кижи кирер. Ол дээрге-ле херээжен кижиге орукту айтып, олудунга шын чедирер дээни ол.
Залга кирип келгеш, олудунче эртерде, олурган улусче көрүндүр эртер, ооргазы-биле эвес. Олуттуң чүгле оң талакы шенек салыр чери сээңии болур ужурлуг, солагай талакы холун шенек салыр черже салып болбас, ол кожа олурар кижинии болур.
Шии үезинде ыыткыр кылдыр чугаалашпас, саазын шылырадып, чемненип болбас. Залче аъш-чем, суксун киирбес. Телефоннарын өжүрүп алыр.
Шии азы концерт төне бээрге, артистерге адыш часкап четтиргенин илередир. Адыш часкап тура туруп кээри – онза хүндүткелдиң демдээ.
Гардеробтан хевин алгаш, баштай эр кижи мурнай кеттинип алыр, оон кады чоруур херээжен кижиниң тонун ап берип, кедеринге дузалажыр.
Ресторанга сагыыр чүүлдер
Ресторан дээрге дүрген-не тоттур чемнениптер кафе азы столовая эвес-тир. Ынчангаш аңаа бодун канчаар алдынары база тускай дүрүмнерлиг.
Ресторанга кээриңерге, хостуг олуттар чок бооп болур. Ынчангаш эртежик чагыдып алганы дээре.
Залда байдалдың шуптузун көрүп турар удуртукчу бар болур. Официантыны кыйгырарда, ыыткыр кылдыр алгырып болбас, холун чайбас, салааларын чызырадыр кыйгырган демдек көргүзери шын эвес. Менюну көрген соонда, бир талазынче көрнүп келири официантыны кыйгырган демдек ол болур. Силерни харыылап турар официант төнчүзүнге чедир силерден карак салбас болур ужурлуг, үргүлчү хайгаарап каап турар. Немей чем чагыдар апарза, оожум кыйгырыптар азы чанындан эртип бар чыткан өске официантыга коллегазын чорудуптар кылдыр оожум чугаалаар.
Чемниң тургузуунда чүлер барын ылавылап айтырып алыры чурум үрээшкини эвес бооп турар. Чамдык чемнерге аллергиялыг кижилер туруп болур, ынчангаш официантыдан айтырып алганы дээре.
Стол кырынга телефонну салып болбас, ол ышкаш телефонга чугаалажыры чараш эвес. Ынчангаш ону шуут өжүргеш, сумкалап алыр. Сумказын база стол кырынга салып болбас.
Пөс салфетканы чемненир мурнунда дөңмээнге салып алыр. Чоруурда, ону дүргеш, тавактың иштинге эвес, а кыдыынга салып каар. Бир эвес бичии када турар апарган болза, салфетказын тавактың оң талазынга салып каар. Келгеш, улаштыр ажыглаар.
Бир эвес чемге таарзынмаан болза, чивейн, олчаан арттырып каар. А бир эвес чемге дүк азы ымыраа көстүп келзе, алгыра бербейн, официантыга оожум чугаалааш, солуттуруп алыр.
Араганы, ылаңгыя градузу улуг кадыг суксуннарны, ишпес болза эки. Виноградтан кылган винону кайы-бир чемниң амданынга дүүштүр эвээшти ижип болур деп специалистер санап турар.
Тыва культурага ажыглап чорбаанывыс «чаевые» деп адаар билиишкин база бар. Тыва чонувустуң экииргек, эвилең-ээлдек чоруунда болза хавын дүптээр чаңчыл-биле дөмей. Ол дээрге чиген чеминиң өртээнден аңгыда, артыкка арттырып каар акша болур. Кашты-даа арттырып каап болур, ол кижи бүрүзүнүң күзели болур. Арттырбайн барып база болур. Ол дээш кижини кым-даа буруудатпас ужурлуг.
Чуруктарны интернеттен хоолгалаан.
«Шын» №39 2025 чылдың октябрь 9