Март 27-ден апрель 3-ке чедир Москвадан документалдыг фильм тырттырар үш кижиден тургустунган бөлүк Тывага кээп чораан. Олар тыва езу-чаңчылдар, көшкүн амыдыралдың эрги үеден бээр бо хүннерге чедир кадагалаттынып арткан байдалдарын, сарлык болгаш теве малды өстүрүп, ажаап турарында өске черлерге дөмейлешпес чүүлдерин ылавылап, ону фильмге көргүзер сорулгалыг келген.
Бөлүктүң удуртукчузу билдингир режиссер Светлана Стасенко. Ол чүгле Россияның эвес, а Европа чурттарының хөй шаңналдарының болгаш Американың кинематография уран чүүлүнүң академиязының “Оскар” шаңналының эдилекчизи.
Ооң-биле кады хөйге билдингир оператор Ирина Уральская келген. Ол база хөй шаңналдарның, ооң иштинде Россияның кинематография уран чүүлүнүң академиязының “Ника” национал шаңналының эдилекчизи, Күрүнениң кино болгаш телевидение институдунда операторлар факультединде лекцияларны база номчуп турар. Бөлүктүң үш дугаар киржикчизи, үн режиссеру Кирилл Нечаев. Ол ОРТ телеканалда үн режиссеру кылдыр ажылдап турар.
Бо улус Кызылга келгеш, бир дугаарында, ТР-ниң көдээ ажыл-агый яамызының сайыды Сергей Ондар-биле ужурашкан. Сайыт москважыларга сарлык малдың бажын өстүреринге кандыг чылдагааннар шаптараазыннарны тургузуп турарын, эң-не кыдыг-кызыгаар черде турар кожууннуң тайга-даскыл черде чурттап турар сарлыкчыларының амыдыралын экижидеринге кандыг деткимче чугула болуп турарын тайылбырлап берген. Ол ышкаш малчыннарның ажыл-амыдыралын экижидип алырынга хамаарышкан кандыг-даа деңнелге хоойлу-дүрүм хүлээп алыр арга тургустунуп келир таварылгада, оларның тырттырып эгелээн фильми көргүзүг материал болур болза, кончуг эки ийик деп чугаалааш, чедиишкиннерни күзээн.
Баштайгы хүннерде тырттырар бөлүк Мөңгүн-Тайганың “Мөген-Бүрен” КУБ-туң девискээринде малчыннарга чедер орук-суурнуң нарын-бергезин, дошка кадалып, кадыр-берт даглар кыры-биле чоруп келгенин-даа бергезинмээн. Доктааган-на черинге бойдустуң чаражын, агаарының арыын магадап ханмааннар. Ынчап чорааш, Кызыл-Шың бажының сарлыкчыларының ажыл-амыдыралын тырттырып, ажылдаан.
Олар албан-биле мал оолдаашкынының үезин шилип, чаа төрүттүнген бызааларның баштайгы базымнарындан эгелээш, иезиниң аазын бир дугаар эмип, тендиңейнип турарын, инектиң чаш төлүнге хамаарылгазын дээш өске-даа чүүлдерни хүнзедир тырттырып келген.
Ынчап турда, харалаан, ол хүн тырттырар ажыл доосту бээрге, сарлыктың кадарчызы орай кежээ малын бөлүп чеде бээрге, чай кадында, чаңгыс безин хонмаанда, фильмниң кол маадыры болур деп турган демги чаа төрүттүнген бызааны бөрү чипкен болган...
Тырттырар бөлүктүң операторунуң карааның чажы сыстып, дыка-ла хомудаан.
Өшкү-Саар Ооржак ону дыңнааш, “Ол чоокта эр, кыс - ийи бөрү бар чүве. Кыс бөрү боос. Удавас төрүүр. Чанында эр бөрү оозун азырап, чаш бызаалар тудуп берип турары ол-дур”- деп тайылбырлады.
Ол бойдустуң база бир кижиге чагыртпас хоойлузу.
Мөңгүн-Тайгага ажылдаан соонда, тырттырар бөлүк Баян-Колдуң Кызыл-Чыраа деп кыштагда тевелерни база тырттырган. Бо удаада сургакчылаашкынының санныг хонуктарының кончуг дүрген төне бергенинге хараадап, Москвазынче чаныпканнар.
“Бодуң үнүң дыңна” деп документалдыг фильмниң бо чүгле эге базымнары болуп турар. Тырттырар бөлүктүң мурнунда чыл дургузунда ам-даа кылыр ажылдары хөй. Мөңгүн-Тайгага чайын ийи неделя дургузунда, ооң соонда күзүн база кээп тырттырар дээн.
Төлевилелдиң удуртукчузу, продюсер Лиза Антонова ук документалдыг фильмни тырттырарынга “Культура” национал төлевилелдиң грантызы деткимчени берген деп чугаалаан.
К. Монгуш
Чуруктар авторнуу.
