Тывага көдээ ажыл-агыйның аңгы-аңгы хевирлерин сайзырадырынга грант акшазы эки салдарлыг дээрзин ажыл-херектер көргүскен. Оларның бирээзи – өг-бүле фермазын сайзырадырынга грант.
Ону тараачын болгаш фермер, хууда мал ажыл-агыйлыг, көдээ ажыл-агый продукциязын бүдүрүп турар хамаатылар ап болур. Өг-бүле фермазын сайзырадырынга 5 миллион рубльден эвээш эвес, 30 миллион рубльден хөй эвес грант акшазын ап болур. Грант акшазы дээрге анаа-ла үлеп бээр акша эвес, грантыны берип турар таланың негелделерин күүседиринге үндүрүп берген акша-дыр. Россияда көдээ ажыл-агый грантыларының кол берикчизи – күрүне.
Өг-бүле фермазын сайзырадырынга грантыны ойнап алырының конкурзунга 2 кижиден эвээш эвес төрел кежигүннерлиг, 2 чыл бурунгаар күрүне бүрүткелин эрткен ажыл-агыйлар киржип болур. Конкурстуң негелделери база дыка шыңгыы. Өг-бүле фермазын сайзырадырының бизнес-планын тургузары, ол планны боттандырарынга херек акша-хөреңгиниң 40 хуудан эвээш эвезин өг-бүле боду дуглап шыдаары, күрүнеге төлээр үндүрүглерге болгаш банкыларга өре чогу дээш оон-даа өске.
Чамдык кижилер грант биле субсидияны ылгаштырбайн турар таварылгалар база бар. Грант дээрге боттарының бизнезин сайзыратсын дээш, кандыг-бир негелделер ёзугаар баш бурунгаар бээр акша. А субсидия — бизнести сайзырадырынга үндүрүп каапкан чарыгдалдарның кезик-чамдыызын дуглаары-биле берген акша.
«Өг-бүле фермазын сайзырадырынга» грантының шилилге конкурзунуң түңнелдериниң дугайында республиканың Көдээ ажыл-агый яамызы июль 24-те интернетте бодунуң албан ёзузунуң арынында чарлаан. Конкурс комиссиязының шиитпири-биле К.-К.Н. Доңгак, С.-С. М. Моңгуш, А.Ю.Чамьян олар «Өг-бүле фермазын сайзырадырынга» грант акшазын ойнап алганнар. К.Н. Доңгак — 8 000 000,00 рубль, С-С. М. Моңгуш — 16 000 000,00 рубль, А.Ю. Чамьян— 5 004 271,20 рубль акшаны боттарының ажыл-агыйларын сайзырадырынга тус-тузунда алыр ужурлуг.
Грантыны ойнап алганнарның шуптузу ажыл-агыйжы, боттарының ажыл-херээнге эртем-билиглиг, арга-дуржулгалыг кижилер. Оларның дугайында медээлер массалыг информация чепсектеринде безин бар. Чижээлээрге, К.-К.Н. Доңгак тараачын-фермер ажыл-агыйлыг, хой-өшкүнү, бода малды болгаш сарлыктарны азырап өстүрүп келген. 2019 чылда хууда бүдүрүлге эрге-байдалдыг кылдыр бүрүткеткен. Эрткен 2023 чылда Россельхозбанкыдан чиигелделиг чээлини сарлыктарның баш санын көвүдедиринге алгаш, 1 миллион рубль чээли акшазы-биле сарлыктарны болгаш машина-техниканы садып алыр аргалыг болган. Бо чылын «Өг-бүле фермазын сайзырадырынга» грантыны ойнап алган. Ынчангаш К-К.Н. Доңгактың дугайында ол чүгле эки малчын эвес, саң-хөө айтырыгларынга, документилер сайгарарынга база хоомай эвес кижи-дир деп чугаалап болур-дур.
«Өг-бүле фермазын сайзырадырынга» грантының шилилге конкурзунга К.-К.Н. Доңгак, С.-С. М. Моңгуш, А.Ю.Чамьян суглардан аңгыда, 21 кордакчылар база киришкеннер. Оларның грант акшазын ойнап ап шыдавайн барган чылдагааннарын конкурс комиссиязы аңгы тайылбырлап, чедер-четпестерни демдеглээн. Ол чылдагааннар колдуунда конкурска киржириниң документилерин грант алырының негелделеринге дүүштүр кылдынмааны азы документилерни четче эвес кииргени бооп турар.
Көдээ ажыл-агый грантыларының конкурзунуң түңнелдерин үндүрген, тиилекчилерни илереткен соонда, грантыны кандыг-бир чылдагаан-биле ойнап албайн барган кордакчыларны конкурс комиссиязының кежигүннери оларны, конкурска киржилге дээрге база бир бурунгаар базым, бир янзы чедиишкин-дир деп, оожургадып турар. Ол база чөптүг хевирлиг. Баштайгы конкурска киржилге дараазында конкурска киржиринге белеткел-дир деп чугаалап болур. Конкурстарга каш удаа киржип тургаш, грант акшазын ойнап алганнар база бар-ла болгай. Конкурстарга киржир дээннерге көдээ ажыл-агый яамызының специалистери дузалажып, арга-сүмени берип турар.
Ынчалза-даа ТР-ниң Көдээ ажыл-агый яамызының эрттирип турары грант болгаш субсидия конкурстарының негелделериниң чамдыызынга таарзынмаан бижимелдер яамының паблигинге бо-ла көстүп кээп турар. Чылгыда төрүүр аъттарның, төрүүр өшкү болгаш хойнуң, эъттиг уксааның инектерниң бажы санын көвүдедир азырап өстүреринге субсидия алырының шилилгезин бо яамы июль 26-да чарлаан. Документилерни хүлээп алырының хуусаазын июль 30-ден август 4-ке чедир деп чарлалда айыткан. Чарлалдың адаанга ол-ла дораан ол хуусаага таарзынмаанын илереткен бижимелдер көстүп келген. Чижээлээрге, Сергей Партан дээрзи «4–5 хонук иштинде ынча хөй малчыннар четтигер-даа чүве бе, азы өжегээр кыска хуусаа берип каан чадавас» деп бижээн. Ындыг бижимелдерниң авторларынга харыы кылдыр көдээ ажыл-агый яамызының ажылдакчылары Тыва Республиканың Баштыңының 2023 чылдың ноябрь 15-де үндүргени 836 дугаарлыг доктаалы-биле таныжып алырын сүмелеп турар — оон тодаргай харыы чок.
Грант болгаш субсидия бээриниң конкурстарынга документилер дужаарының хуусаазынга хамаарыштыр хөй айтырыгларны чамдык кижилер ТР-ниң Көдээ ажыл-агыйынга анаа эвес салып турар. Бо конкурстарны өске регионнарда канчаар эрттирип турарын интернеттен олар номчуп турар болгай. Чижээлээрге, Алтай Республиканың Көдээ ажыл-агый яамызы өг-бүле фермаларын сайзырадырынга субсидия хевириниң грантыларының бээриниң шилилгезин 2023 чылда эрттирген. Документилерни хүлээп ап эгелээриниң хуусаазын 2023 чылдың апрель 10-нуң хүнү, хүлээп доозарының хүнүн май 12-ниң хүнү кылдыр чарлаан – барык-ла 1 ай чыгыы хуусааны документилер хүлээп алырынга тускайлаан.
Ш. МОҢГУШ.
Чурукту интернеттен четкизинден хоолгалаан.
"Шын" №59 2024 чылдың август 7
