Ядыы-ядамык чорук-биле демисел – РФ-тиң Президентизи Владимир Путинниң Айыткалының бир чугула айтырыы. Амыдыралы чегей өг-бүлелерге дуза кадар сорулга-биле социал керээ күрүне программазын ажылдап кылган. Ук программаның ачызында Россияның дыка хөй өг-бүлелери «бут кырынга туруп», хууда ажыл-агыйын эгелеп, амыдыралынга чедер акшаны ажылдап ап чоруур апарган.
Социал керээ күрүне программазы Россияга эгезин салгандан бээр дыка хөй хамаатылар баштай бодун боду ажылга хаара тудуп, оон чоорту хууда сайгарлыкчы болуп шуудап чоруй баргылаан.
Ук программа Тывада база чедиишкинниг боттанып турар. Чүге дээрге регионнуң Баштыңы Владислав Ховалыг чоннуң амыдыралының деңнелин бедидер сорулганы салгаш, ук программаны Тываның девискээринге 100 хуу киирип, ону харыылап турар албан черлеринге даалгаларны берип, ол айтырыгны чаңгыс эвес удаа көдүрген.
Бии-Хем кожууннуң «Работа России» Чонну ажылга хаара тудар төвүнүң даргазы Елена Белекпенниң медеглээни-биле алырга, эрткен чылын кожууннуң 150 ажыг хамаатызы ук күрүне программазының деткимчезин алгаш, хууда ажыл-агыйны эгелеп алган. Чон колдуу хеп даараар ательелер, автомобиль септээр салоннар, чаш таарар, дыргак, кирбик кылыр дээн ышкаш чараштаныр өргээлер, уругларга репетиторлар төптери, эъттен кылгаш доңурган аъш-чем кылыр биче хемчээлдиг бүдүрүлгелер ажыттынгылаан.
«Бо хүнде 371 ажыл чок хамааты кожууннуң даңзызында бар. Эрткен чыл-биле деңнээрге, ажыл чок хамаатыларның саны оранчок эвээжээн. Ол дээрге социал керээ күрүне программазының болгаш өске-даа деткимчелерниң эки үре-түңнели-дир» – деп, Елена Белекпен чугаалады.
Бии-Хем кожуунда эрткен чылын 158 хамааты социал керээ күрүне деткимчезин алгаш, бодун боду ажылга хаара тудуп эгелээн. 2024 чылда 100 ажыг хамаатыга социал керээ күрүне деткимчезин көргүзери планда көрдүнген.
Социал керээ алганнарның бирээзи — кадарчы. Бии-Хем кожуунга кадарчының ачы-дузазын чедирер ажыл кончуг чугула. Чүге дээрге кожуун Р-257 деп федералдыг орук кыдыында турар болганындан кадат чок мал-маган орук озал-ондактарының чылдагааны болу берген таварылгалар хөй. Ынчангаш 2023 чылда кожууннуң бир хамаатызы социал керээ күрүне программазының деткимчези-биле кадарчылаар ажылды ажыдар күзелин илереткеш, 200 муң рубль деткимчени алгаш, ийи кадарчылап мунар аът болгаш дериг-херекселди бүрүнү-биле чүмнеп алган.
Социал керээ күрүне программазы алган хамаатыларның бирээзи Орлан Хертек. Ооң мурнунда тус черге идик септээр мастерская черле турбаан. Хоорайның болгаш кожууннуң чону идии үрелирге албан-биле Кызыл хоорайга кээп септедир турган.
Орлан Хертектиң ада-өгбелери шаандан тура-ла ус-шевер улус чораанын ол сактыр. Бичиизинден көрүп өскен ажылын – идик даараарын ол уламчылап чоруур.
«2024 чылдың январь төнчүзүнде идик даараар мастерскаяны ажыттым. Деткимчеге алган 350 муң рубль-биле идик даараар херекселдерни четчелеп, саттынып алдым. Өрээлди септээш, ажыдыптарымга-ла, чон оон-моон чагыгларны киирип эгелээн. Келир үеде күзелим болза, улуг делгем оран-савалыг болуру. Бо өрээл арай-ла тар, бичии болуп турар» – деп, Орлан Хертек тайылбырлады.
«Идик септээр мастерская ажыттынганынга туранчылар аажок өөрүп турар бис. Бөгүн 15 чыл дургузунда кеткен тыва идиимни септедип алыр дээш, чедип келдим. Ооң мурнунда идик септедип алыр дээш, албан-биле Кызылдаар чораан мен» – деп, Туран хоорайның Адалар чөвүлелиниң даргазы Артур Серен-оол чугаалады.
«Социал керээ чарып алгаш, бизнес ажыдып алыр күзелдиг улусту Тываныӊ Сайгарлыкчы чорукту деткиир фондуга өөредип белеткээр кылдыр дагзып турдум. Бизнес-планны канчаар шын тургузарын билбес кижилер база турар. Оларны өөредир ужурлуг. Өг-бүлениӊ амыдыраар акша-хөреӊгизиниӊ чедимчелии төлевилелдиӊ экономиказындан хамааржып турар. Кожуун-сумуларда чазак-чагырга черлериниң ажылдакчыларының бо ажылга киржири чугула. Чоннуң хереглелин көрүп, шилип алганы сайгарлыкчы ажылыныӊ келир үеде кедилиг болур-болбазын, чонга ажыын азы ажык чогун, рынокка ажылдап шыдаар-шыдавазын дээш өске-даа байдалдарны бүгү тала-биле өөренип көөр. Бодунуӊ чурттап турар кожуунун сайзырадыр күзелдиг улустуң программага киржири күзенчиг» – деп, ТР-ниң Баштыңы Владислав Ховалыг демдеглээн.
Айдың ОНДАР.
Айраа САТТЫҢ тырттырган чуруктары.
«Шын» №13 2024 чылдың февраль 21
