Россияның Херээженнер эвилелиниң Тывада регионалдыг салбырының кежигүннери кыс уругларын чидирген өг-бүлелерге ханы кажыыдалды илередип, аныяк кыстарның амы-тынын дерзиизи-биле үзүп каан өлүрүкчүлерге кеземчениң эң дээдизин онаарын негеп турар.
Чүгле каш хонук дургузунда Тывада аныяк иелерни эң чоок кижилери – кады чурттап олурар ашактары өлүрүп каан. Хомуданчыг чүүл – өг-бүледе херээжен улуска болгаш уруг-дарыгга хамаарыштыр күчүлээшкин бистиң ниитилеливисте чаңчыл апар чыдар. «Россияның Херээженнер эвилелиниң» Тывада салбырының кежигүннери өг-бүледе херээжен кижиге хамаарышкан күчүлээшкин дээрге-ле кыс кижини куду көрүп, бастып, дорамчылап, ооң эр кижи-биле дең эргезин хажыдып турары ол-дур деп бодалга катчып турар. Эр кижилер боттарын кыс улустан бедик кылдыр алдынарда, эң чаржынчыг арганы ажыглап, чүгле боттарының «өдээнде бустаан буга» ышкаш, калчаарап турар апарган. Херек кырында шак ол ажы-төлүнүң эргим авазының тынын үзүп каар кара холдуг сойлук «маадырлар» ёзулуг эрлер аразынга кортук барасканнар-дыр.
Дыка хөй чылдар дургузунда чүгле мага-ботка кемдээшкиннер чедирип, хол дээринден аңгыда, сагыш-сеткилди дарлап, каржы сөстер-биле хөмүрертир чиртип келир өг-бүледе күчүлээшкин дугайында бистиң ниитилеливис хөйге билдингир кылдыр чарлавайн келген. Эң-не коргунчуг чүве – шак мындыг таварылгаларда кижиниң бодунуң-на төрээн уязы болур бажыңы коргунчуг күчүлээшкинниң оран-савазынче шилчип турары.
Чаш ажы-төлге хамаарышкан күштеп-күчүлээр чоруктар дугайында база колдуунда-ла ыыттавайн турар. Дыка хөй назы четпээн уруг-дарыг кара сагыштыг чоок кижилериниң үүлгедиглеринден когарап, чаптанчыг чаш үезинде эң коргунчуг аарышкыны көрүп чоруур. Ынчангаш Тываның херээжен чону шиитпирлии-биле мындыг таварылгаларны хөйге көзүлдүр сайгарып эгелээн. Ие-чашка хамаарышкан каржы-хажагай чоруктарны, өг-бүледе күчүлээшкиннерни буруу шаап, ооң үндезинин коптарып, шуут болдурбас кылдыр чидиг демиселди чорударын, дээштиг хемчеглерни алырын негеп турар.
Күш-ажыл болгаш социал политика яамызының Кызыл кожууннуң хоорай чергелиг Каа-Хем суурунда ажыдып турар Кризис төвүн эки эгелээшкин деп демдеглеп болур. Шак ындыг айыылдыг байдалда келген иелер болгаш чаштарга дузазын кадып, түр када хоргадалга алыр төптер кожуун бүрүзүнге турар ужурлуг.
«Россияның Херээженнер эвилелиниң» Тывада салбырының кежигүннери өг-бүледе күчүлээшкинни болдурбайн баарының бир кол чидиг айтырыы – аңаа хамаарышкан эрге-хоойлу актыларының чогу болгаш шак ындыг аажылалды кемниг херектерге хамаарыштырып, кеземчени онааптар хоойлу-дүрүмнүң чогу деп санап турарлар. «Россия Федерациязынга өг-бүле күчүлээшкинин баш бурунгаар болдурбазының дугайында» федералдыг хоойлунуң төлевилелин федералдыг деңнелде ам-даа хүлээп албааны билдингир. Регионалдыг деңнелде өг-бүле күчүлээшкини-биле демиселди чорударының эчис сорулгалары ажылдап кылдынмаан. Ынчангаш өг-бүледе күчүлээшкиннер-биле демисежириниң болгаш аңаа когараан улустуң эрге-ажыктарын камгалаар талазы-биле тодаргай хемчеглерни ажылдап кылыры чугула деп санап турар.
«Россияның Херээженнер эвилелиниң» Тывада регионалдыг салбырының кежигүннери хоойлужудулга болгаш эрге-хоойлу камгалаар органнардан аныяк ие херээженнерниң амы-тынын үскен өлүрүкчүлерни шыңгыызы-биле шиидер кылдыр шиитпирлиг базымнарны кылып, ажылды шыңгыырадырын негеп тур!
/ «Россияның Херээженнер эвилелиниң»
Тывада регионалдыг салбыры.
“Шын” №44 2025 чылдың ноябрь 13