Март 4-тен 10-га чедир ажы-төлдүң кадыкшылынга харыысалгалыг болуру чугула дээрзин ада-иелерге чедимчелиг дыңнадыры-биле Россияда Иениң болгаш чаш төлдүң кадыкшылының неделязын чарлаан.
РФ-тиң Президентизи Владимир Путин 2024 чылды Өг-бүлениң чылы, а Тываның Баштыңы Владислав Ховалыг Кадыкшыл чылы кылдыр чарлаанын билир бис.
Ынчангаш бо чылын өг-бүлениң үнелиг чүүлдерин сайзырадырынче, ында кежигүн бүрүзүнүң кадыкшылын быжыглаарынче, оларны деткиир хемчеглерни күштелдиреринче онза кичээнгейни угландырып турар.
Өг-бүлениң кол-ла хүлээлгези – ажы-төлдүң төрүттүнери, төрел аймакты уламчылаары, өг-бүледе кежигүн бүрүзүнүң кадыкшылын кадагалаары. Ынчангаш иени болгаш чашты камгалаары кандыг-даа чурттуң кадык камгалалында эң-не чугула угланыышкын. Наркотиктиг бүдүмелдер ажыглаары, арага ижери, таакпылаары генетиканы үреп каапканындан келир үеде төрүттүнер уругнуң кадыкшылынга кончуг багай салдарлыг болурун ада-иелерге сагындырары чугула.
Ынчангаш Тываның Хөй-ниитиниң кадыкшылга төвүнүң гинеколог эмчилери ие болгаш чаш уругнуң кадыкшылын камгалап алыры-биле дараазында чугула дүрүмнерни сагыырын саналдап турар.
Кандыг-даа аарыгны эге чадазында тодараткаш, үе-шаанда эмнээри-биле чылдың-на эмчи шинчилгезин болгаш диспансеризацияны эртип алыры чугула. Херээжен кижини дүвүредир чүүл чок-даа болза, чылда эвээш дизе 1 катап азы чартык чыл болгаш-ла гинеколог эмчиже кирип алыр болза эки. Кажан саатталы берген үезинде, 12 дугаар неделязынга чедир, эмчи учёдунга үе-шаанда туруп алгаш, уруг төрүттүнгүжеге чедир эмчи хайгааралынга турары чугула.
Кадык амыдырал дээрге аарыгларны болдурбазынче болгаш кадыкшылды быжыглаарынче угланган хемчеглерни сагыыры болур. Ынаар доктаамал шимченири, спорт-биле өңнүктежири, шын чемненилге болгаш шынарлыг уйгу кирип турар. Кижиниң чашкы үезинде кадыкшылды быжыглаар чаңчылдарны сагыырын быжыглап каар болза, улгады бээрге база кадагалаттынып артар. Ооң уламындан чүрек-дамыр, өкпе, чигир дээн ышкаш нептереңгей аарыгларның тыптыр хире байдалдары эвээжээр.
Салгал дамчыыр берге аарыглар бар бе дээрзин тодарадыр “неоноталдыг скрининг” дээр ээжээнден алыр хан анализин чаа төрүттүнген чаш уруг бүрүзүнге чорудуп турар. Ол берге аарыгларны чаш турда-ла тодарадырының эң-не белен аргазы болур.
Херээжен кижиниң организминден чигзинчиг чүүлдер аңгыланып үнүп эгелээр болза, ону кичээнгей чок эрттирбейн, эскерип кааш-ла, организмге каража чедирбейн, эмчиге чедип, хынаткаш, эмнедири чугула. Эр, херээжен чорук кылырда, тускай херекселдиң дузазы-биле камгаланыры – хөй-ле аарыгларны болдурбазының аргазы. Гепатит В, кижиниң папилома вирузу дээн ышкаш эр, херээжен чорук таварыштыр дамчыыр аарыгларга удур тарылганы ап, бодун камгалап болур.
Бир эвес аарый берген болза, интернеттен азы эштеринден дыңнап алган эмнээшкинни бодунга шенеп, боду эмнээшкин кылыры хоруглуг. Хууда арыг-силигге ажыглаар херекселдер садып алырда, кончуг кичээнгейлиг болуру чугула. “Для интимной гигиены” деп бижиктиг гель кадыкшылга шыңгыы хораны чедирип, аллергия тывылдырып, бойдустан бүткен бүдүжүн үреп кааптып болур.
Ажы-төлдү бичиизинден тура эр, кыс чуртталганың культуразынга болгаш аарыглардан камгаланыр аргаларын өөредири чугула. Кыдыындан дыңнап, билип алганы медээлери чедимче чок азы меге болуру айыылдыг.
Ада-иелерни болгаш бичии уругларны улаанут, краснуха, дифтерия, столбняк, полиомиелит дээш оон-даа өске халдавырлыг аарыгларга удур тарыдары ук аарыглардан баш удур камгаланырының бүзүрелдиг аргазы.
Чаш уругнуң кадыкшылының байдалы хөй кезиинде авазының кадыындан болгаш чаагай чоруундан улуг хамааржыр. Ынчангаш херээжен кижи чаш төлдү планнап тургаш, саатталы бергеш, чиигепкеш, база ооң соонда-даа бодунуң кадыкшылынче улуг кичээнгейни салып, хумагалыг болур болза эки.
Тываның херээжен чону боттарынга болгаш кадыкшылынга кичээнгейлиг болуп, кадык амыдыралды сагып, шын дыштанып, чемненип турарыңарны кыйгырдым. Ада-ие кадык болур болза, ажы-төл база кадык болур.
Светлана НАВАЖАП,
Республиканың хөй-ниитиниң кадыкшыл төвүнүң гинеколог эмчизи.
Чурукту авторнуң архивинден алган.
«Шын» №17 2024 чылдың март 6
