Ноябрь 21-24 хүннеринде Иркутскунуң Н.П. Охлопков аттыг академиктиг шии театрынга Ада-чурттуң Улуг дайынынга Тиилелгениң 80 чыл оюнга тураскааткан “Актёрские песни-2025” фестиваль болуп эрткен. Аңаа ниитизи-биле 74 кижи – Иркутск, Усть Илимск, Братск, Черемхово, Улан Удэ, Тыва, Томск болгаш Хабаровскудан чыглып киришкен.
Оларның аразындан Тываның В. Көк-оол аттыг национал хөгжүм-шии театрының артистери, Россияның алдарлыг артизи, Тываның улустуң артизи Анзат Куулар биле Тываның улустуң артизи Луиза Мортай-оол киришкеш, “Россияның национал чаңчылдарының кадагалакчылары” номинацияга тиилекчи болганнар.
Фестивальдың кол темазы Ада-чурттуң Улуг дайынынга тураскааткан болганда, артистер дайын үезиниң ырыларын боттарының национал дылынга болгаш орус дылга ырлап күүсеткеннер.
Тываның бир дугаар тыва композитору, ССРЭ-ниң улустуң артизи Алексей Чыргал-оолдуң “Иениң ыызы” деп ырыны Тываның сураглыг артистери Анзат Куулар биле Луиза Мортай-оолдуң Иелер хүнүнүң бүдүүзүнде ырлап күүсеткени улам ханы утка кииргенин көрүкчү үнелээн. Ол ышкаш хөйге билдингир Михаил Исаковтуң “Огонёк” деп ырызын орус, тыва дылдарга ырлааш, көрүкчүнүң болгаш жюриниң сонуургалын чаалап алганнар.
“Эгезинде, өске черге баргаш, шала сестип турган бис. Ынчалза-даа фестиваль киржикчилери шупту бис ышкаш артистер болган. Чугаалажырга-даа, боттуң улузу ышкаш сагындырар, эптиг, бөдүүн.
Фестивальдың негелдези ёзугаар 2 ырны ырлаар дээн. Баштайгызы – “Отчугаш” деп хөйге билдингир ырыны шилээш, ырлаштывыс. Ол ырны өскелерге дөмейлештирбес дээш, бирги купледин тыва дылга, артканнарын орус дылга ырладывыс. Кижиниң төрээн дылы кайы хире онза, чараш, үнелиг деп чүвени ынчан база катап көрдүвүс. Тыва дылга ырның шынары бир тускай болуп, чыылганнарга дыка солун болганын эскердивис. Ийи дугаар ырывыс “Иениң ыызы”. Бо ыры кайывыстың-даа репертуарывыска турбаан. Ырны удур өөренгеш, фестивальче чоруур мурнунда, орай дүнеге чедир белеткээн бис. Биске композитор Аяна Монгуш дыка-ла дузалашты. Ол чараш аранжировканы кылып бергеш, бисти шыырак белеткээн кижи. Аңаа өөрүп четтиргенивис илеретпес аргавыс чок. Кажан фестивальдың сценазынче үнүп келгеш, ол ырны ырлажыпкаш, арай деп туттунган бис. Ырлап доозупкаш, солуй кеттинер өрээлге кирип келгеш, ам сула салдынып, ыглажып бадырыпкан бис. Чүге дээрге бо үеде ТШО-да хөй-ле кара баштыг чараш оолдарывыс хорап турарын сактып кээривиске, дыка хомуданчыг болган.
Бо фестиваль өске мөөрейлерге көөрде, бир аңгы. Шупту шии артистери киржип турар болганда, олар ырлап турар ырызының утказын шиижидип көргүзер. Бис база ырларывысты ынчаар көргүскен бис.
Шаңналдар тыпсып турар үеде чарлакчы бисти бир онза кылдыр чарлап үндүрүп келген. Ол чугаа кадында залда көрүкчүлер аразында чаңгыс чер чурттугларыңар силер дээш дыка өөрүп турлар дээрге, шынап-ла, залдан чечектер, белек-селек туткан Иркутск хоорайда ажылдап-чурттап турар чаңгыс чер чурттугларывыс тура халчып кээп турдулар. Оларның чылыг-чымчак эки күзээшкиннеринге сагыш-сеткиливис амырап, хөлзеп турду. Каяа-даа чораанда, тыва чонувус бот-боттарын дыка деткижер мындыг онза чон-дур бис ийин.
Бо чараш фестивальче бисти деткип чоруткан Тываның театр ажылдакчыларының эвилелинге, театрның удуртулгазынга, коллегаларывыска четтиргенивис база катап илередип тур бис!” – деп, Анзат Шожал-Доржуевна чугаалады.
Фестивальга тыва артистерниң чедиишкинниг киржилгези чылдан чылче уламчылап турарын сагындыраал. Эрткен чылын Өг-бүле чылында база-ла Тываның В. Көк-оол аттыг национал хөгжүм-шии театрының аныяк артистери Аржаана, Уран-оол Стал-оолдарның өг-бүлези “Вечная любовь” деп ырыны күүсеткеш, фестивальдың тиилекчилери болганнар. 2019 чылда фестивальдың гран-при шаңналын Тываның артистери Айдыс Даржай биле Уран-оол Стал-оол чаалап алган.
/ Карина МОНГУШ.
Чурукту интернеттен хоолгалаан.
“Шын” №47 2025 чылдың декабрь 4
