Моторк ТИРЧИН – 85
Деспең хем хая-даштыг, кадыр-каскак, чалымныг туругларга кызадып алган. Аңаа аңнарның хааны-даа, чаражы-даа чурттап, ижигип келген. Мен база аңаа, өскен-төрээн хемимге, ынак мен.
Ирбиш – богба-чаваалар дуюу ышкаш улуг истиг, чалым-туруг тевер араатан, эң-не чараш аңнарның бирээзи.
Деспең хемге шала күскээр ирбиштер көстүп келген. Өшкү кадарып чорааш, изинге бо-ла таваржып турдум оң. Бир-ле хүн топтап, дураннап олурарымга, дөө сүвүр-сүвүр, шиш-шиш чалымнарның аразында аңгы-аңгы чүктерже харап алган чыдырлар.
Сарыг-шокар чүзүнү долбанналчак, хээлиг-хээлиг. Кулаа дөңгүрзүмээр, карактарының кирбиктери кара-саргыл, от хып турар көстүктерлиг, дарбагар хаайлыг, улуг-даа болза, кедергей шевер калдар аастыг, а пагында шаараш хылган салдар сарбайган, мөңзүгүр баштыг амытаннар болду.
«Аалчыларны» баштайгы хүнден-не доктаамал хайгаарап тур мен. Дүвүретпээн мен. Деспеңге олар шаанда турган дижир чүве. Ол чугаа бадыткаттынды. Олар-даа аңнап-ла кыштааннар, а мен өшкүм кадарып, чыл аштым. Ховар аңнарның онза чаражын эскергеним ол.
Час апарганда өшкүлерим төрүп эгелээн. Чымыш улгаткан. Кажаа сыңмас анайлар мыккылажыр. Шара сиңген халаттарывысты барык-ла ужулбас турган бис. Ажылга дүлдүнген бачым шаг-үениң чүгүрүүн канчаар. Хүн үнүп келирге-ле, караңгылаш кынныр, дүн дүжерге-ле, чырыш дээр. Ажыл ол хире бачым.
Дүне шуурган улуп хонган. Каш аъттарымны көрүп, хайгаарап каар дээш, Дүвүренчиг-Чарыктың иштин өрү, дыштанып каап, базып чор мен. Оң таламда бир-ле чүве кажараш диди ышкаш. Кылчаш кылдыр көре кааптым. Көк дээр хөлбеш диген. Арным изиш кылынды. Тыныжым безин тыртыла берген болбас бе. Ирбиштер! Үш араатан тур. Эр ирбиш кара- ала тени чүктеп алган. Сыртая берген тур-ла. А кыс ирбиштер согун-на. Дендии-ле чараш кулугурлар-дыр деп бодал бажымга чүгүртүлеңнеди. Моортайларның ындыг чаражын кажан-даа көрүп көрбээн мен.
Узун дурт-сынныг, шилгедектен шилгедек аңнар-дыр. Шүрлең инектен улуг көзүлдү. Ишти тырттынчак араатаннар кайгааш турупкан. Удур-дедир көрүшкеш, та каш минута болган бис. Мөгүдээш, билбээн мен.
Кожам ышкажыл дигензиг чыткылап алды. Эр ирбиш чүктешкизин безин салбады. Туразындаазы дегет дивес силер бе! А мен көжүй берген тур мен. Араатанга ужуражы бээрге, кижиниң турупканы чаштай бээр чорду. Дедирленип алгаш, сайырны куду кулбурап бадыптым. Кажан-на сегирип алыр чүвези ирги? Мени апса – амдажыыр. Шаарарган араатан дижинге ажы-төлүмнү каап бериптерим ол бе? Бак-чаяанныг, кара бодалдар бажымны өрүмнеп-ле келди. Кышкырыптар дээримге, үнүм үнмеди.
Кош-дүүргем эгиннеп алырымгай. Дааштаптар ийик мен. Боо ап чаңчыкпаан эрзиг эвес «тажы» болбас мен бе деп, элдеп-эзин бодалдар дүймедир-даа. Бир ээтпекти арай боорда эртип алдым. Ирбиштер ажытталы берген. Чүгүрүпкен мен. Дааш дыңналды. Тура дүштүм. Көк-ле дээрим бо! Ирбиштер дөө мурнумда маңнажып бар чорлар. Эр ирбиш тезин чүктеп алган хевээр, шелеңнедип бар чор. Олар шоглавайн-даа, мени каапкаш, караш дигеннер.
Чиик улуг тындым. Одуругга олурупкаш, даңза таакпы-даа тыртым. Чараш моортайлардан ам кээп кортканымны эскердим. Сөөгүм сири-кавы…
Деспең хемниң ирбиштери мээң кыштаамны ынчаар ээлеп арткан. Оларны улуска безин ыыттаваан мен. Бойдус мээң өнчүм-не болгай.
Чарашпайлардан кортпас апарган мен. Оларның арттырып каан телериниң мыйыстарын чыып алгылаан мен. Шыдыраа чазап алыр
мен.
«Шын» №34 2025 чылдың сентябрь 4