Кыштаглаашкын багай эвес эрткен
Тываның ажыл-агыйларында мал-маганның кыштаглаашкыны багай эвес эртип турарын республиканың Көдээ ажыл-агый яамызы дыңнаткан. Яамының сөөлгү медээлери ёзугаар алырга, 305 муң анай-хураган төрүттүнген, ниитизи-биле 539 муң анай-хураганны бо чазын алырын планнаан. Бай-Тайга, Чөөн-Хемчик болгаш Бии-Хем кожууннарда төрүүр шээр мал тигии-биле оолдап турар. Бо кожууннарда малчыннарның шээр малының 70–80 хуу хирези төрүпкен.
Инектер биле белер база оолдап эгелээн, 31 муң бызаа, 7 муң ажыг кулуннар онча-менди доругуп турарлар.
Соок болгаш кылын харлыг кыш, бо чылгы частың сооп узааны малдың күш-шыдалының кошкаарынга база элээн салдарлыг болган. Баш бурунгаар санаашкыннар-биле алырга, малдың 1,7 хуузу чудап хораан. Ол дээрге кыштаглаашкын үезинде чидиригниң деңнелин малдың ниити санындан 3 хуу кылдыр доктаатканындан элээн эвээш болган. Эксперттерниң тодаратканы-биле алырга, Тывага малдың кыштаглаашкыны багай эвес дооступ турар.
Кыштаглаашкынны улуг чидириг чок эртеринге Тываның Чазааның ап чоруткан хемчеглери эки салдарлыг болган. Чазактың курлавырындан 10 млн рубльди үндүрүп, тараа аймаандан бүдүрген 259 тонна мал чемин садып ап, малының деңгели сулараан малчыннарның кыштагларынга чедиргени малдың хөйү-биле чудап хораар чоруун болдурбаан. Чүгле Эрзин биле Мөңгүн-Тайга кожууннарда малчыннарның кыштагларынга 20,5 тонна тараа биле минералдыг бүдүмелдер холумактыг хоолулуг мал чемин сөөртүп чедирген.
Төрүүр малдыг коданнарга 3 муң ажыг сакманчыларны мал оолдаашкынының үезинде хаара туткан. Кожууннарның көдээ ажыл-агый эргелелдериниң зоотехниктери болгаш мал эмчилери малчыннарның малының кадыының болгаш деңгелиниң байдалын шыңгыы хайгааралга алган.
Кыштаглаашкынның байдалын тайылбырлап тура, ТР-ниң Чазааның Даргазының оралакчызының албан-хүлээлгезин күүседип турар Алик Моңгуш малды эки кыштадыры чүгле агаар-бойдустан хамаарышпас деп чугаалаан. Кыштаглаашкынның багай эвес түңнелдери хамыктың мурнунда малчыннарның боттарының кызымак болгаш билдилиг ажылы-дыр деп онзагайлап демдеглээн. Малды өй-шаанда чемгербези, суггарбазы, ооң ажаалда-тежээлдезин багай чорутканы, кадыының байдалынга кичээнгей чогу мал-маганның хөйү-биле чудап хораарынга чедирип болурун ол сагындырган. Мал-маганны багай ажаап-тежээп, чудап өлген малдың мага-бодун чок кылырының санитарлыг негелделерин сагывайн барган таварылгалар малчыннарның чамдыызының аразындан илереттингенин база Алик Моңгуш дыңнаткан.
Малдың ээлери мал-маганын кыштагларга туда кадарып, ажаавайн, боттары суурларга, хоорайларга чурттап, кадарчылар кылдыр өске кижилер хөлезилеп ап турары-биле малдың деңгели кошкаап, кадыы баксырап, чудап өлүрү харылзаалыг дээрзин Алик Моңгуш чугаалаан.
Мал төрүлгезиниң үезинде кыс малды болгаш ооң чаш төлүн эки шынарлыг холуксаалыг чемнер-биле чемгерерин, малдың күш-деңгелин суларадып болур часкы үеде нептерээр мал аарыгларынга удур зооветеринарлыг хемчеглерни баш бурунгаар ап чорударын республиканың Көдээ ажыл-агый яамызының специалистери сүмелеп турар.
Ш. МОНГУШ белеткээн.
Чуруктарны интернет четкизинден алган.
"Шын" №32 2023 чылдың май 3
