Бо хүнде республиканың эң-не кол адыры — көдээ ажыл-агыйында байдал кандыгыл? Көдээ ишчилерге, ылаңгыя тараажыларга эң-не чымыштыг үе. Оларның ажыл-ижиниң дугайында аңгы-аңгы кожууннарның Көдээ ажыл-агый эргелелдери-биле харылзажып тургаш, чугааны кылдывыс.
ТОРГАЛЫГДА, КАРА-ТАЛДА…
Өвүр кожууннуң көдээ ажыл-агый эргелелиниң зоотехниги Артык Тюлюш харыылап турар девискээринде бо хүнде мал оолдаашкыны төнген, тарылга доозулган, суггат ажылдары чоруп турар дээрзин дыңнатты:
— Мал чеми тарыыр черлерни аңдаргаш, суланы тараан. Дус-Даг сумузунда «Торгалыг» муниципалдыг унитарлыг бүдүрүлге 50 га шөлге суланы тарыыр, бо хүнде ооң 30 га шөлүнге үнүштерни олурткан. Кара-Талда суггарылга системазындан сугну бугалап бадырып, шөлдерин суггарып турар. 30 га шөлде хөй чылда үнер сигенни тарып турар. Бо ажыл-агыйның машина-техниказы четчир.
Кожуунда чедиишкинниг, үлегерлиг малчыннардан Чимит Кууларны адап болур. Ол муңчу малчын. Бо чылын төрүүр хоюндан 100 хуу хураганны камгалап алган. Чимит Чымбаевич одарында янзы-бүрү малды тудуп турар: инек, хой, аът, сарлык, герофорд уксаалыг инектер база бар. Бо малчынывыс – республикада билдингир мөгелерниң бирээзи, хөй-хөй шаңналдарның эдилекчизи.
Хандагайты малчыннары Владимир Намбар-оолович Монгуштуң, Алефтина Быстан-ооловна Доржукайның, Дус-Дагдан малчын-арат Эрес Михайлович Доржукайның ажыл-ижин эки деп демдеглеп болур.
«Кыштаг» губернатор төлевилелиниң 2021 чылдың киржикчилери бо чылдың август айда дараазында киржикчилерге малын хүлээдир.
ЧАЙЛАГЛАРЖЕ КӨЖҮП ЭГЕЛЭЭН
Ам республиканың мурнуу чүгүн сонуургап көөлү.
Тес-Хем кожууннуң көдээ ажыл-агый эргелелиниң зоотехниги Омак Булчун:
— Тес-Хем кожууннуң көдээ ажыл-агыйларында бо хүнде хой кыргылдазы чоруп турар, аалдар чайлагларже көжүп эгелээн. Эрткен кыштаглаашкын ниитизи-биле ортумак эрткен.
Кожуунда 5 көдээ ажыл-агый кооперативи, 58 арат-фермер, 571 хуу дузалал ажыл-агыйлары база «Чодураа» КХН, «Деспен» МУБ бар. Бо ажыл-агыйлар шуптузу мал ажыл-агыйлыг. 58 арат-фермерлерниң чүгле 2-зи мал чеми тарып турар. Оларның бирээзи Ак-Эриктиң эрес-кежээ арады Артыш Сүктер Агар деп черде 400 га шөлде мал чемин тарып турар.
«Кыштаг» губернатор төлевилелиниң 2021 чылдың киржикчилери Белдир-Арыг сумузундан Аяс Васильевич Адыя, Ү-Шынаа сумузунуң аныяк малчыны Валентин Омакович Сартыыл бо чылын эки көргүзүглерлиг болган.
«Чаа сорукчулар» аразындан Ү-Шынаадан Сергелең Семенович Чагар-оолдуң, О-Шынаадан Орлан Көк-оолович Шалыктың ажыл-ижин айтыр апаар.
ЧЕДИ-ХӨЛДҮҢ ТАРААЖЫЛАРЫ
«Эрткен чылын кааңдаашкынныг чай бүгү республиканың тараа ажыл-агыйларынга каражаны чедирген. Бистиң кожуун тайга черде болгаш, тараажыларывыска өршээлдиг болган. Бо чылын база идегээр-ле-дир бис» — деп, Чеди-Хөл кожууннуң көдээ ажыл-агый эргелелиниң даргазы Адыгжы Болгум-оол чугаазын эгелеп алды.
Ам бо хүнде мал кыргылдазы адакталган, малчын аалдар чайлагларже үнүп эгелээн деп, Адыгжы Станиславович дыңнатты:
– Кожуунда 40 ажыг арат-фермерлер бар, оларның аразында 6 арат тараа тарып турар. Чижээлээрге, Хеймер-оол Кыргыс Шаңган деп черде 100 га шөлде суланы чылдың тарып турар. Хеймер-оол Хаяваевич – элээн чедиишкинниг ажылдап турар араттарның бирээзи. Ол Элегес, Чал-Кежиг сумуларның эрткен вектиң 90 чылдарында-ла кагдынган хой чуур черни катап «диргискен» кижи бо.
База бир эки көргүзүглерлиг ажыл-агыйга Элегес сумузунда Айлыкаа Чамыяңның «Кужур-Бажы» деп көдээ ажыл-агый кооперативи хамааржыр. Бо ажыл-агый хой, инек, чылгы дээш шупту малды тудуп турар.
Хендерге сумузунда Владимир Белектиң сүт болбаазырадыр бүдүрүлгезин база онза демдеглеп болур. Ук биче бүдүрүлге малчыннарга сүт-саанын дужаап, сайгарып алыр арганы берип турар.
Эчис Хуурактың тараа ажыл-агыйы Хендерге сумузунда Ажы-Кара, Узун-Хову, Дүвүрең деп черлерде 300 га шөлде сула, арбайны тарып өстүрүп турар. Ол өстүрген тараазын чонга мал чеми кылдыр садып-саарып турар.
Хендергеде база бир тараажывыс Меңги Ховалыг. Ооң Узун-Ховуда 200 га черде тараан сулазы чылдың эки дүжүттү берип турар.
Республиканың кожууннарында бо хүнде ниити байдал билдингир — малчыннарның көжер-дүжери, мал кыргылдазы, тараа, суггат айтырыглары дээш оон-даа өске. Бо кожууннарда үер суунга алыскан оруктар, көвүрүглер чок, ынчангаш малчыннарның көжер-дүжеринге бергедээшкиннер тургустунмайн турар дээрзин удуртукчулар дыңнатты.
Үстүнде ады кирген малчыннарывыс, тараажыларывыстың эрес-кежээзи, кызымаа, мергежилдии оларның чедиишкиннеринден көстүп турар-дыр. Бедик мергежилдиг көдээ ишчилеривистиң ажыл-ижи бисти ам-даа өөртүр дээрзинге бүзүрел бар.
/ Алдынай СОЯН.
"Шын" №44 2023 чылдың июнь 17
