Барымдаалыг чечен чугаа
Даг-Дөөзүнде Таңды-Уула сыннарындан баткан чиңге Кара-Сугнуң бажында Өле-Хая деп чайлаг бар. Аңаа шаанда ачамның ачазы Чооду Айыжы деп кырган-ачам чурттап чораан дээр. Бир чылын чай эгезинде кырган-ачам чайлаанга көжүп келгеш, сынче аңнап чорааш, холун кемдедип алган бөрү оглу тып алган. Кээргээш, оозунуң холун чаткыыштай шарааш, аалга эккеп, чемгерип, азырап эгелээн.
Тыпкан амытанын Көк-Бөрзек деп адап алган. Баштай ыттар бөрзекти арай чыдыыргап, өскелээр боорга, өг иштинче киирип ап, чүък адаанга баглап алгаш, аңаа азырап турган. Оон чоорту холу эттинип, чүгээртеп кээрге, бош салыптарга, кырган-ачамны эдерип, үне-кире халып турар апарган. Ыттар база өөрени берген, тоовас, харын-даа кады хербектежип, ойнаар апарганнар. Кырган-ачам бөрзээнге аажок турган, тудуп алгаш, Куу-Инек деп чааш инээнге эмзирип өөредип алган дээр. Оозу чоорту өске инектерже-даа барбас, чүгле Куу-Инектиң эмиинден халбактанып эмер апарган. Кырган-авам: "Ол көк бөрзээң инек эмиин дырбап каапкан-дыр, ооң ырат" — дээш, аажок ажынган-дыр. Кырган-ачам Көк-Бөрзекти баглааш, чемгерип тургаш, инек эмерин соксаткан дээр.
Оон ам күскээр чайын көжүп бадар мурнунда Көк-Бөрзек күш-шыдал кирип, шору улгадып келгенде, кырган-ачам тайга ыды черинге чоруур ыйнаан дээш, оозун үңгерип алгаш, тайгага аппарып, былдап каапкаш, чанып келген. Чыл эрткенде, чайлаглап чедип келгенде, бир хүн ыттар аажок ээрип турар болган. Өгге орган улус үнүп келгеш көөрге, эзимден бир бөрү үнүп келген аалче көрүп алган турган-дыр. Чоогунда оъттап чораан каш хой, өшкүже-даа халдаваан. Кырган-ачам дораан бо-даа Көк-Бөрзек-тир деп танып кааш, удур кылаштапкан. Ооң соондан ыттар база ээрип халчырга, хая көрнү-көрнү эзимче кылаштап кире берген. Оон каш хонганда, ыттар база-ла аажок ээре берген. Кырган-ачам өөнден үнүп келгеш көөрге, эзимден Көк-Бөрзек үнүп келген кайгап турган. Ийи ыдын тудуп, кажаага баглап кааш, Көк-Бөрзекче удур кылаштапкаш, элээн чоокшулап кээрге, оозу кудуруун бичии чайып чоруй, дедир эзимче кире бээр болган. Өгбем аалче чоокшулап келгеш, хая көрнүп көөрге, бөрү катап үнүп келген, көрүп алган турган. Оон-на ынчалдыр каш катап көзүлгеш, олчаан чидип чоруй барган дээр. Бөрү-даа болза өскен өдээн эргип кээр чүве деп ачам күжүр ачазының чугаазын чугаалаар чүве.
Доруун ЧАГАР-ООЛ.
Тес-Хем кожуун, Берт-Даг суур.
Чурукту интернеттен хоолгалаан.
“Шын” № 23 2025 чылдың июнь 19