Тоюнмаа Күжүгет Сүт-Хөл кожууннуң Ишкин суурга төрүттүнген. Ачазы Степан Самбууевич Серен-Доржу Ишкинниң Монгуш, а авазы Билчиржап Байкараевна Седен кызыл суглуг Баян-Колдуң Бай-Кара уктуг.
Степан Серен-Доржу улус өөредилгезиниң тергиини, арга-дуржулгазы байлак эге класстар башкызы чораан. Хадың, Баян-Кол школаларынга башкылап чораан. Аныяк кыс Билчир-биле таныжып алгаш, Хадың суурже чурттап чорупкан.
Бичии Тоюнмаа Хадыңның чеди чыл школазынга 1-ден 3 класска чедир өөренген. Ада-иези амыдыралының аайы-биле Баян-Колче көжер ужурга таварышкан. Ооң соонда 3-тен 10 класска чедир Баян-Кол ортумак школазынга өөренгеш, 1961 чылда чедиишкинниг дооскан. Улаштыр Омскунуң эмчи институдунче кирериниң шылгалдаларын 4–5 демдектерге дужаагаш, эмчиниң мергежилин чедип алыры-биле кызымак өөренип кирипкен.
Студент чылдар саадаар эвес, Тоюнмаа Степановна институтту дооскаш, 1968 чылда Кадык камгалал яамызының чорутканы-биле Кызыл кожууннуң Кур-Чер, Шамбалыг суурларынга улуг эмчи болуп баштайгы күш-ажылчы базымнарын эгелээн.
Кур-Чер суурнуң участок эмнелгезинге улуг эмчи болуп барык 50 чыл ажыг ажылдаан. Бо ийи суурнуң чурттакчы чону колдуунда малчын турлагларга, сүт-бараан фермаларынга чурттап-ажылдап чораан болгаш, оларның хөйү-даа кончуг. Эмчиниң хүлээп алыышкынынга кандыг-даа аарыг улус кээр. Оларны шинчиир, эмнээр, хайгааралга алыр дээш ажыл-ла хөй.
1990–1992 чылдарда Кызыл хоорайга республиканың 2 дугаар эмнелгезинге ординатор эмчи болуп ажылдап турда, Кур-Чер суурнуң чурттакчылары база катап чалап апарган. 1996 чылдан 2017 чылга чедир Тоюнмаа Степановна Күжүгет республиканың 1 дугаар эмнелгезинге терапевт эмчи болуп Кызыл кожуунга ажылдаан. Бодунуң мергежилинге бердинген аныяк эмчи мергежилин бедидип, Москва, Ленинград, Крым, Красноярск, Иркутск хоорайларның эмнелгелеринге өөренип, арга-дуржулгалыг эмчилерниң, профессорларның лекцияларын дыңнап, ажыктыг семинарларга киржип чораан.
Кур-Чер суурга ажылдап турган үезинде 25 оруннуг эмнелгени, лаборатория өрээлин ажыдып, аарыг кижилерге таарымчалыг байдалды тургузуп, эмнелгениң материал-техниктиг баазазын быжыглаарынга эвээш эвес үлүг-хуузун киириштирген. Ол үеде эмнелге дуза чедирер ийи машиналыг-даа апарган.
Тоюнмаа Степановна кызымак ажыл-ижи-биле Кур-Чер, Шамбалыг суурларның хүндүткелин чаалап алган. Чон ону шыырак билиг-мергежилдиг, эмнээри-даа бүзүрелдиг эмчивис дижир. Топтуг-томаанныг, биче сеткилдиг, аарыг кижилерни хүлээп ап тура, кажан-даа далашпас, оларның чугаазын кичээнгейлиг дыңнаар, арга-сүмени бээр эмчи.
Ол эки эмчи чораанындан аңгыда, хөй-ниити ажылдарынга база идепкейлиг киржип чораан. Кур-Чер көдээ, район Советтериниң депутады, Херээженнер чөвүлелиниң кежигүнү база турган. Кызымак ажыл-ижи, хөй-ниити ажылынга идепкейлиг киржип чорааны дээш «Тыва АССР-ниң алдарлыг эмчизи» деп хүндүлүг атты алган. РФ-тиң Кадык камгалал яамызының «Хүндүлүг бижиин», Республиканың тус чер чагыргаларының мактал бижиктерин, байыр чедириишкиннерин, С.К. Токаның 80 харлаанынга, ТАР-ның 100 чыл юбилейлиг медальдарын Тываның Коммунистиг партия салбырындан алган.
Ооң удурткан коллективи кожуун-даа, республика-даа иштинге эки ажылдыг эмнелге деп санадып турган. Кады ажылдап чораан эмчи эш-өөрүнге, эмчи сестраларынга, поварларга, санитарларга, чолаачыларга өөрүп четтиргенин илередип, кандыг бергелерге таваржып чораанын сактып чугаалап чоруур.
Улар Серенович Күжүгет-биле Кур-Чер суурга таныжып, аңаа өг-бүле тутканнар. Өөнүң ээзи Улар «Тиилелге» совхозунуң сүт-бараан фермазынга зоотехник болуп ажылдап турган. Олар үш ажы-төлдү өстүрүп кижизиткен. Уруглары чурттуң дээди өөредилге черлерин дооскаш, эртем-билиглиг кижилер болган. 7 уйнуунуң аас-кежиктиг кырган-авазы, кырган-ачазы болганнар.
Улуг уруу Урана Уларовна Россияның социал фондузунуң Тывада салбырының килдис даргазы. Өөнүң ээзи Орлан Ойдупаа күрүнениң бичии суднолар инспекциязының улуг инспектору. Оглу Тимур Уларович Хакас Республиканың онза байдалдар сайыдының I-ги оралакчызы, өөнүң ишти Саяна Күжүгет Абакан хоорайның школа-гимназияда орус дыл болгаш чогаал башкылап ажылдап турар. Хеймер оглу Чингиз Уларович гемодиализ инженери.
Улуг уруунуң оглу Эртине Санкт-Петербург хоорайда ординатурада өөренип турар. Ортун оглу Тимурнуң оглу Сергей Новосибирск хоорайның харылзаа институдун дооскаш, Ростелекомпанияда инженер болуп төлептиг ажылдап чоруур. Хеймерегиниң уруу Виктория Москваның башкы университедин дооскаш, Кызылдың 10 дугаар школазында логопед болуп ажылдап турар.
Тоюнмаа Степановна бо чылдың май айда мугур харын демдеглээр. Уруг-дарыының, уйнуктарының, дуңмаларының, угбаларының, чуржуларының мурнундан улуг эмчивиске байыр чедирип, аас-кежикти, кадыкшылды, узун назынны күзеп, йөрээп тур бис.
/ Тамара ОНДАР,
Кызыл кожууннуң хүндүлүг хамаатызы, ТР-ниң алдарлыг ажылдакчызы.
Чуруктарны хууда архивтен алган.
"Шын" №34 2023 чылдың май 13
