Черлик ыттар ниитилелдиң чидиг айтырыгларының бирээзи деп билир бис. Азыраан дириг амытаннарынга кижилерниң кичээнгей болгаш харыысалга чогундан хоорай иштинде черлик ыттар саны хүнден хүнче көвүдеп, ниитилелге айыылды тургузуп турар.
Бо хүннерде Кызыл хоорайның төп кудумчузундан калчаа аарыг ыт тывылган дугайында медээ интернет четкизинде тарай берген. Калчаа аарый берген ыттың им-демдектери кандыг болурул, ындыг ытты эскерип кагза, кайнаар долгаарыл база ээзи чок ыттарга хамаарыштыр карантин дугайында Тыва Республиканың ветеринария албанының удуртукчузунуң албан-хүлээлгезин күүседип турар Алексей Ооржак тайылбырны кылган.
– Калчаа аараан ыт дугайында медээге хамаарыштыр чүнү чугаалап болур силер, Алексей Михайлович?
– Октябрь 27-де Кызыл хоорайның Краснормейская болгаш Комсомольская кудумчуларында калчаа аарыг ыт халып турар дугайында дыңнадыг келген. Чагырга чериниң ажылдакчылары ветеринария албанынче дарый дамчыдыптарга, ол-ла дораан мал эмчилери үнүүшкүннү организастаан. Ээзи чок черлик ытты туткаш, анализтерин дужааган. Октябрь 28-тиң хүнүнде 17.00 шак үезинде ыт, шынап-ла, калчаа аарыындан аарааны илерээн. Ол-ла дораан Чазак деңнелинге хуралды эрттирген. Амгы үеде чүнү канчаар, кандыг хемчеглер чорудар дугайында планны ажылдап кылып турар.
– Калчаа аараан ыттың им-демдектери кандыг болурул? Ындыг ытка таварышса, кайнаар долгаарыл?
– Караа кызыл, эрткен-дүшкен кижилерже каржыланыр, шаг чок, чараазы сыыңайндыр төктүп чоруур боор. Бөдүүнү-биле чугаалаарга, эрткен-дүшкен кижилерже болгаш ыттарже, диистерже каржыланып ээрер, кедерезе, шурай бээр. Кадыы багай, анаа эвес дириг амытан деп илдең апаар.
Шак ындыг им-демдектиг ытты эскерип кааш, ол-ла дораан тус черниң чагырга черинде азы ветеринария албанының «Изиг шугумунче»-даа болза долгаар. Интернет четкизинде ветеринария албанының блогунче бижип база болур.
– Карантин үезинде кандыг хемчеглерни планнап турар силер?
– Карантин үезинде, бир-ле дугаарында, ыттарга, диистерге калчаа аарыгның вакциназын салып эгелээр бис. Ээзи чок черлик ыттар чыглыр черлерни дезинфекциялааш, ыттарны тудары планда көрдүнген. Вакцинацияны бөгүнден эгелеп Кызыл хоорай чагыргазынга хамааржыр мал эмчилери салып эгелей берген. Эртенги хүнден эгелээш, кожууннардан келген отрядтар база ажылдап эгелээр. Чүге дээрге найысылалда ыттар болгаш диистер дыка көвей. Оларның аразында ээзи чок дириг амытаннар база хөй. Кызылда 20 ажыг муң чер бажыңнар бар. Барык өреге бүрүзү ыттыг деп билир бис. Вакцина-биле чергелештир ыттарга биркалар база салыр бис. Ол дириг амытаннарны республиканың ыттар реестринче киир бижиир. Шак ол биркалыг ыттар ооң соонда кудумчуга хостуг маңнап чорааш, туттурар болза, реестрден ыттың ээзин тодараткаш, торгаал онаар бис.
Ынчангаш ыттарлыг хамаатылар ыттарыңарны эки тура-биле ап алгаш, ветеринарияга эккелгеш, калчаа аарыынга удур вакцинадан салдырып алырын кыйгырып тур бис. Оюн Күрседи кудумчузунуң 6 дугаар бажыңында калчаа аарыынга удур вакцинаны мал эмчилери халас салып турар.
179 хонук дургузунда Кызыл хоорайның девискээринче кандыг-даа ыт киирбес. Кудумчуга хостуг халып чоруур ыт болза, ыт тудар улус ажылдап турар. Тудуп аппаар. 60 хонук дургузунда хоорайның ыттарын калчаа аарыынга удур вакцинаны салып каапкан турар ужурлуг бис. Ыттар хайгаараар хөй-ниити организациялары бар ышкажыгай. Олар ээзи чок черлик ыттарны хайгаараар. Айыткан хуусаа иштинде хайгаарап көргеш, кадык ыттарны хостуг салыптар.
Бир эвес силерниң херимиңер иштинче аарыг ыт киргеш, үне берген болза, ветеринарлыг албанче дыңнаткаш, девискээрни дезинфекцияладыры чугула. Калчаа аарыындан дириг амытан бүрүзү, кижи безин аарып болур дээрзин сагындыраал. Калчаа аараан ыттың маңнап турган черлерин дезинфекциялаан.
Бажыңыңарда багда турар ыдыңарны база ветеринарияга эккелгеш, калчаа аарыынга удур тарыдып ап болур силер. Калчаа аараан ыт эмнеттинмес дээрзин сагындыраал.
А.ОНДАР.
«Шын» №84 2024 чылдың ноябрь 2
