Мурнуу Сибирьниӊ ховар араатан кужу – кара хартыганыӊ 10 бичии оолдарын эккелгеш, Тывада черлик хартыга уяларынга барып чедирер.
Орнитологтарныӊ экспедициязы май айныӊ төнчүзүнде хартыга уяларыныӊ турар черин шинчилеп көрүп алгаш, июньда аӊаа куш оолдарын бүдүү аппарып каар.
Кара хартыга чырык чер кырындан шуут чидер часкан. Араб чурттарда кара хартыга-биле аӊнаар чаӊчылды ажыглап, төтчеглекчилер ону хөй акшага садар дээш, дузактап, тудуп ап турган. Бо сөөлгү 20 чыл иштинде Россияда ооӊ саны көӊгүс эвээжээн. Ынчангаш араатан кушту Россияныӊ болгаш Делегейниӊ Кызыл дептеринче киирген.
«Алтай балобан деп адаар кара хартыганыӊ оолдарын питомниктен алгаш, Мурнуу Сибирьде черлик куш уяларынга аппарып чедирер ажылды 2017 чылда эгелээн бис. Хартыгалар аразынга олар деӊге өзүп келгилээн. Агаар-бойдус соой бээрге, чылыг чурттарже ужуп чорупкаш, чазын катап чанып кээп турган. Төлевилелдиӊ кол сорулгазы – куштарныӊ дедир чанып келгеш, боттарыныӊ уязынга төрүп, оолдарын азырап өстүрерин көөрү. Бо төлевилел үре-түӊнелдиг болду.
Даваннарынга дээрбек кыстыргаш, чедирип каан хартыгаларывыстыӊ ийизи 2021 биле 2022 чылдыӊ чайын бичии-бичии оолдары-биле фотоловушкага көстүп келген. Төрээн черинче чанып келгеш, төлүн бодарадып, өзүп көвүдеп эгелээни ол. Кара хартыганы төтчеглекчилерден камгалаар дээш, хаайын имнеп, татуировкалап каан куштарывыска бо чазын, чайын база катап дужа бээр боор бис деп идегеп турар бис» – деп, Россияныӊ араатан куштар шинчилээр болгаш кадагалаар четкизиниӊ орнитологу Елена Шрейдер тайылбырлаан.
«Май 20 үезинде Новосибирскиден орнитологтар Тывага баргаш, хартыга уялары дилээр. Оон төрүттүнгеш, чаала 20–30 хире хонук болган чаш куш оолдарын питомниктен алгаш, хартыга уяларынга июнь айда аппарып каар. Куштар азыранды оолдарын, боттарыныӊ төлүн катай азырап өстүрер. Ужу-кыдыындан база чемиш берип, оларга дузалаар апаар» – деп, Бүгү-делегейниӊ бойдус камгалаар фондузунуӊ Алтай-Саян экологтуг регионнарда улуг координатору Александр Карнаухов чугаалаан.
Орнитологтар 2017–2022 чылдарда питомниктен шупту 77 кара хартыга оолдарын алгаш, Мурнуу Сибирьниӊ черлик хартыга уяларынга чедирген.
Бо ажылды 2023 чылда уламчылаарынга Siberian Wellness корпорацияныӊ «Мир Вокруг тебя» фондузу деткимчени берген.
Татьяна ИВАНИЦКАЯ, Россияда WWF – Бүгү-делегейниӊ бойдус камгалаар фондузунуӊ Алтай-Саян экологтуг регионнарда төлээ чериниӊ парлалга секретары.
Р.ДЕМЧИК очулдурган.
"Шын" №38 2023 чылдың май 27
