Каракка көзүлбес хоран — батарейкада

Чоннуӊ хөй санныг дилээ-биле «БОЙДУСТУ КАМГАЛА — БАТАРЕЙКАНЫ ДУЖАА» деп экологтуг акцияны Тываныӊ арга-арыг камгалаар төвү эрткен чылын ноябрь айда эгелээн.

Чартык чыл дургузунда улус аӊаа идепкейлиг киржип келген. 2022 чылда бо акцияга 2 муӊ ажыг батареяны чыгган болза, бо чылын ооӊ саны 5-6 муӊ хире четкен. Чүгле май айда безин «Азас» заповеднигиниӊ коллективи 100 кг, Тываныӊ дээди судунуӊ коллективи 10 кг батарейканы дужааган. Экология акциязынга киржип, бойдусту камгалаар ыдыктыг хүлээлгезин угаап-медереп билип чоруурунуӊ көскү үлегери ол.

Амыдыралга ажыктыг хензиг батарейканыӊ хоразы чогум чүдел?

Батарейкада аар металлдар, щелочтар арыг агаарга, хөрзүнге болгаш сугларга хоралыг. Ооӊ даштыкы картын ажыдыптар болза, ында свинец, литий, марганец, никель, натрий, кадмий, титан, чамдыкта мөӊгүн суу дээш коргунчуг хоралыг бүдүмелдер бар.

Дашты бүдүн батарейни тудуп алгаш көөрге, кижиге, бойдуска улуг хора чедирбес ышкаш. А чыл чылы-биле хөй бок аразында чыткан батарейниӊ даштында кадыг карты үрелген соонда, шак ол хоралыг бүдүмелдери арыг хөрзүнче, сугже эстип кире бээр. Бир эвес батарейни өрттедиптер болза, ол бүдүмелдер арыг агаарны хораннаар. Шак ол бүдүмелдер кижиниӊ караанга көзүлбес-даа болза, бойдуска кедергей улуг хораны чедирип турар.

Үрелик батарей тудуп турган кижиниӊ мага-бодунче свинец деп бүдүмел сиӊе берген болза, ооӊ бүүректери, сыӊыйы, сөөк-даяа, нерв сиирлери аарып эгелээр. Чамдык таварылгаларда ханныӊ эритроциттерин бүдүрер клеталарын безин өлүрер. Кадмий деп бүдүмелдиӊ хоразындан өкпе ажылдавайн баар, бүүректер баксыраар. Шак бо хоралыг бүдүмелдерниӊ бичии хензиг кезии ыжык аарыгларын тывылдырып болур дээрзин экологтар чугаалап турар. Ынчангаш амыдыралга ажыктыг херекселдиӊ, батарейниӊ, оду өжүп эргижирей бээрге, бокче октавайн, аӊгы чыып алырыныӊ ужуру ол.

Бо чылын экология акциязынга киришкен коллективтер эрги батарейлерни Тываныӊ арга-арыг камгалаар төвүнге эккеп берген. Эрги батарейлерни ооӊ мурнунда Екатеринбург хоорайда «Ведущая Утилизирующая Компания» ниитилелче чорудуп турган.

«БОЙДУСТУ КАМГАЛА — БАТАРЕЙКАНЫ ДУЖАА» деп экология акциязын май 25-ке чедир чарлаан. Ынчалза-даа төрээн чер-чуртунуӊ чурумалдыг бойдузунга, кижиниӊ кадыкшылынга хоралыг эрги батарейлерни кожуун, суур бүрүзүнге аӊгы чыыр пунктуларны тургускаш, ооӊ соонда Кызыл хоорайда Загородный кудумчузунуӊ 23 дугаарлыг бажыӊынга эккеп дужаар кылдыр организастааш, акцияны республикага ам-даа уламчылаар ужурлуг.

Р.Демчик