Барыын-Хемчик кожууннуң Биче-Тей суурнуң мурнуу чүгүнде шаандагы «Шекпээр» совхозтуң шээр малының кадарчыларының 10 хире кыштагларының турган черинде Каткылыг деп даг бар. Каткылыгның барыын талакы төнчүзүнде Совет үеде Тывага алдаржаан «Суг-Кажаа» сүт-бараан фермазы, чөөн талазында төнген черинде чоннуң кончуг сонуургаары Үттүг-Хая бар. Оон куду Чыргакы. Каткылыгда чүстер аарыы, хан базыышкыны эмнээр Суглуг-Ой деп аржаан бар. Аскак улус Суглуг-Ойга эттингеш, даянгыыштарын талга азып каапкаш, чорупканын көрген мен. Мурнуу чүгүнде «Шекпээр» совхозтуң Улуг-Хову деп улуг тараа шөлү Аяңгаты, Сарыг-Бел-биле барык тутчуп чыдар. Каткылыгның соңгу чүгүнден дүжүп кээрге-ле, Кызыл-Тээли бээр чазаглыг орук шөйлүп чорупкан.
Каткылыгның кырынга үне бээрге, кыжын-даа, чайын-даа сырыннап хадып чыдар. Солун чүве чүл дээрге: Каткылыгның кырынга кыжын харны хат хөртүктеп кааптарга, кыштагларда малчыннар оон ижер харны алыр турган. Аалдарның аныяк оолдар, кыстары харлап келгеш, барбаларынга харны долдур уруп алгаш, аңаа харга аңдаштанып, ойнаар турган. Ол машина-балгат чок, өске дааш-шимээн эвээш үеде кыжын соокта ойнаан аныяктарның алгы-кышкызы, каткы-иткизи агаар-биле Хемчикти кешкеш, Алашты кежилдир Шекпээрде кырында кыштагларда аалдарга дыңналып кээр. Улус өглеринден улуг-биче чок үнүп келгеш, ол каткыны дыңнап, боттары база каттыржып, алгыржып. Ынчангаш бо дагны шаг төөгүден Каткылыг деп адай берген болуп турар. Агаар соокта улустуң үнү 10 ажыг километр черге дыңналы бээр.
Бо солун чугааны мен эрткен 100 чылдың 70 чылдарының эгезинде Биче-Тей чурттуг улуг башкы өгбевис Дондуптан (Чашпан-Дондуп) дыңнаан мен. Каткылыг дугайында эш-өөрде кымда кандыг солун чүүл барыл, солунга бижиириңерни диледим.
Ооржак Сорук-оол.
Сукпак суур.
"Шын" №58, 2023 чылдың август 5