Тес-Хем кожууннуң улуг назылыг чурттакчылары Василий Николаевич Донгакты эки билирлер. Чүге дизе ооң амыдыралының аныяк, чогаадыкчы үелери ук муниципалитеттиң культурлуг хөгжүлдези-биле холбашкан.
В.Н. Донгак күш-ажылчы намдарын Самагалдайның уругларның уран чүүл школазынга 1974 чылда эгелээн. Ол ынчан 21 харлыг, Кызылдың уран чүүл училищезиниң доозукчузу турган. Ажылының баштайгы айларындан эгелээш, эки специалист деп эш-өөрүнге үнеледи берген. Башкы уругларны баянга ойнап өөредиринден аңгыда, хөгжүм таварыштыр боттарын бүгү талазы-биле сайзырадырынга, чараш чүүлдерге хандыкшыырынга өөредип турган. Чүгле чогаадыкчы, чараш хөөннүг кижи өзүп келгеш, амыдыралында чедиишкинниг болур деп чүвени ол ынчан-на билип эгелээн.
Аныяк башкы баянга башкылаашкын талазы-биле өөредилге-методиктиг литератураларны номчуп тургаш, тус чер уругларынга тааржыр тускай башкылаашкын аргазын ажылдап кылган. Ук чогаадыкчы дилээшкини үре-түңнелдиг болуп турган. Ынчангаш Василий Николаевичиниң хөй санныг өөреникчилериниң аразындан республикада билдингир хөгжүмчүлерниң үнгени ол. Оларның чедиишкининге башкызы чоргаарланып чоруур.
Василий Николаевич уран чүүл школазынга башкылап турда, ада-иелер уругларын ооң баян клазынга киирерин кызар турган. Чымчак, биче сеткилдиг, өөреникчилеринге бердинген башкыга уруглар ынак, а оларның ада-иелери ону үнелээр турган. Башкы ада-иелер-биле база харылзааны үспейн чораан. Өөреникчилериниң чедиишкиннерин оларга доктаамал дыңнадып, херек апарган үелерде ада-иелер-биле амы-хууда чугаалажып, а чамдыкта ниити хуралдарны эрттирип турганын Самагалдай суурнуң чурттакчылары ам-даа сактыр.
В.Н. Донгак Кызылдан келген артистерниң концерттерин уругларга сүмелеп, оларның хөгжүм херекселдеринге канчаар ойнап турарын тайылбырлаар чаңчылдыг кижи. Ол уран чүүл школазынга башкылап ажылдап чорааш, бодунуң мергежилин база бедидип, тускай курстарны доктаамал эртип турган.
Эки ажылдыг башкыны эш-өөрү, Кызылда удуртукчулар удатпаанда, Самагалдайда уругларның уран чүүл школазының директорунче депшиткен. Ол кожууннуң уран чүүл школазының хөгжүлдезинге улуг үлүг-хуузун киирип, кызымак ажылдаан. Улан-Удэ хоорайда Чөөн-Сибирьниң күрүнениң культура институдун 1983 чылда чедиишкинниг дооскан, дээди эртемниг, эш-өөрүнүң аразында хүндүткелдиг хөгжүм башкызы В.Н. Донгакты Тес-Хем кожууннуң чагыргазының культура килдизиниң эргелекчизинге томуйлаан.
Ол культура килдизинге удуртукчулап ажылдап тургаш, Самагалдайның уругларның уран чүүл школазынга чаа мергежилдерни, класстарны ажыткан. Чижээ, уран чүүл болгаш хореография салбырлары, үрер хөгжүм клазы ажыттынган, «Угулзалар» танцы ансамбли тургустунган. Кожууннуң бот-тывынгыр уран чүүлү «ийиги тынышты» алган. Ооң чогаадыкчы коллективтери, ылаңгыя «Угулза», «Хаяа» ансамбльдери республиканың чурттакчыларынга эки билдингир апарган. Олар хөй санныг чогаадыкчы мөөрейлерниң, улусчу чогаадылга фестивальдарының тиилекчилери болу бергеннер. Шак ындыг бедик чогаадыкчы байдал, чедиишкиннер чылдан чылче уламчылап турган. В.Н. Донгак боду база янзы-бүрү мөөрейлерге 3 удаа лауреат атты чаалап алган.
Тываның чогаадыкчы делегацияларының составынга Иркутск болгаш Новосибирск хоорайларга тыва улустуң бурунгу уран чүүлүн таныштырып, чедиишкинниг киржип чораан. ССРЭ-ниң составынга Тыва эки тура-биле каттыжып киргенинден бээр 30 болгаш 40 чылдаан юбилейлеринде тыва уран чүүлдүң Москвага эрткен декадазынга база Тес-Хем кожууннуң чогаадыкчы коллективтери-биле киришкен. 1977 чылда Кремльде Съездилер ордузунга эрткен Бүгү-эвилелдиң бот-тывынгыр уран чүүлүнүң бирги көрүлдезиниң шилиндек концертиниң киржикчизи.
Ол 1980 чылдарның ортаа үезинден эгелээш, республикада ады алгаан «Өөрүшкү» уруглар ансамблинге концертмейстерлеп, Кызылдың 2, 9 дугаар школаларынга хөгжүм башкылап ажылдап эгелээн. Профэвилелдерниң Тыва область чөвүлелиниң «Хүреш» спортчу суртаал бригадазының кежигүнү турган.
В.Н. Донгак билдингир тыва композиторлар, чогаалчылар, шүлүкчүлер, уран чүүлдүң янзы-бүрү адырларының төлээлери-биле эки таныш. Оларның-биле үр чылдарда кады ажылдажылганың түңнелинде, тыва композиторларның «Төрээн черим ырлары» деп номун чырыкче үндүрген. Республиканың танцы ансамбльдери-биле база харылзаалыг ажылдап, оларга чараш, танцыга таарыштырган хөгжүмнерни бөгүнге чедир бижип чоруур.
Уран чүүлге хөй чылдарда ак сеткилдиг ажылы дээш «ТР-ниң культуразының алдарлыг ажылдакчызы», «Россия Федерациязының ортумак профессионал өөредилгезиниң хүндүлүг ажылдакчызы» аттарны В.Н. Донгакка тывыскан.
Тес-Хем кожууннуң чурттакчылары, ада-иелери, чогаадыкчы коллективтери, хөгжүм башкылары күш-ажылдың хоочуну В.Н. Донгак-биле харылзаазын бөгүнге чедир үспейн, арга-дуржулга солчуп, сүмележип чоруурлар.
Эльвира НАМЧЫН-ООЛ.