Сургакчылаашкын үезинде Сүт-Хөл кожууннуң Суг-Аксы школазының ажыл-амыдыралын сонуургап четтивис. Школаның залында уруглар, оолдар хол бөмбүү ойнаан, бөмбүк даажы, ойнаан өөреникчилерниң алгызы школаны долдур дыңналыр болду. Часкы дыштанылга үезинде уругларның хостуг үезин ажыктыг эрттирер сорулгалыг план ёзугаар спортчу оюннар болгаш өске-даа хемчеглер болуп турар.
Школаның директору Тэмир Сарыглар школаның ажыл-агыйын таныштырды. Суг-Аксы школазында 88 башкы ажылдап турар. Оларның аразындан 84 башкы дээди эртемниг, 4-ү ортумак тускай эртемниг. Дээди категорияның башкылары – 32, I дугаар категорияның 39 башкы, категория чок 17 башкы ажылдап турар.
КҮРҮНЕ ШЫЛГАЛДАЛАРЫ
Аныяк директор-биле школаның эң-не чугула айтырыгларының бирээзи – күрүне шылгалдазының дугайында чугаавысты эгеледивис. Школада күрүне шылгалдазынга белеткениринге план ёзугаар консультациялар болуп турар. Эрткен чылын 11 класс доозукчулары 12 кижи шупту аттестаттарын 100 хуу алган. 9-ку классчы 59 өөреникчиден ийи кижи бо чылын катап өөренип арткан.
Директор күрүне шылгалдаларының частырыгларының чылдагааннарын таныштырды:
– 9-ку класстың чамдык өөреникчилери бланкыларны кичээнгей чокка долдуруп турар. Оон ыңай сөзүглел-биле ажылдап шыдавайн турар. 8 класс соонда 9-ку классче шилчиириниң шылгалдазын школа иштинде чорудуп турар. 9 класстың өөреникчилери күрүне шылгалдазын эъди-кежинге көрбээн болгаш, бичии-ле кичээнгей чок болуп турар.
Башкылар частырыглар-биле чогуур ажылды чорудуп турар. 9 класс соонда Чаңгыс аай күрүне шылгалдазын дужаар дээш, шыңгыы боданган өөреникчилер өөренип артып каар болур. Башкыларга оларның-биле ажылдаары-даа эптиг.
Тэмир Сарыглар эгезинде чаа директорлай бергенде, 11 класс доозукчуларындан 12 өөреникчи аттестатты албаан болза, ооң соонда 6 кижи, 2 кижи дээш шылгалда дужаап шыдавайн турар өөреникчилер саны чылдан чылче кызырлып эгелээн.
9-ку классчылардан күскү шылгалдаже элээн каш кижи албан артып, 2 кижи үш чыл дургузунда катап-катап өөренир ужурга таварышкан. Бо чылын эрткен чылдың күрүне шылгалдазының түңнели-биле ийи кижи 9-ку класска катап өөренип арткан.
“ӨӨРЕДИЛГЕ” НАЦИОНАЛ ТӨЛЕВИЛЕЛ АЧЫЗЫНДА
Школага 2019 чылда “Өзүлдениң точказы” деп классты, 2021 чылда “Чурагайлыг өөредилге хүрээлеңи” деп ийи классты ажыткан. 2017 чылда Өөредилге яамызының федералдыг бюджеттен камгалап алган мөөрейинге киришкен түңнелинде, школага математика клазын ажыткан. 2022 чылда лабораторлуг ажылдар, эксперимент-дуржулгалар кылыр сорулгалыг физика, химия кабинеттерин ажыткан.
БҮГҮ-РОССИЯНЫҢ ХЫНАЛДА АЖЫЛДАРЫ
Тэмир Владимировичиниң чугаалап турары-биле, школа 2019 чылдан тура билиг шынарының талазы-биле багай түңнелдиг школалар даңзызында кирип турар. Башкылар 3 чыл дургузунда ол байдалдан үнүп алыр дээш, кызып ажылдап турар.
– Чылдан чылче хыналда ажылдарның түңнелдери экижип турар. Аңаа ийилиг болурга-ла, чавыс көргүзүглерлиг деп даңзыдан үнмес болур. Күскү хыналда ажылдарның түңнелдери мурнуку чылдарга бодаарга, экижип эгелээн. Амгы үеде часкы хыналда ажылдарын сайтыже киирген. Ооң түңнелин май 15-те үнерин манап турар бис.
ШКОЛАНЫҢ ТЕРГИИН ЧЕДИИШКИННЕРИ
“Мээң тергиин кичээлим” деп Россияның профессионал мергежил мөөрейинге дээди категорияның сан башкызы Саязуу Ооржак I-ги черге, дээди категорияның география башкызы Светлана Ондар II-ги черге, биология болгаш география башкызы, кижизидилге талазы-биле директорнуң оралакчызы Ольга Ондар II-ги черге төлептиг болганнар.
Өөреникчилер республика чергелиг олимпиада болгаш мөөрейлерге шаңналдыг черлерни доктаамал ээлеп турар. Чижээ, уран номчулга мөөрейинге Лилия Ооржак тиилээн, англи дыл олимпиадазынга Виктория Монгуш болгаш Аймира Ондар 3-кү черге төлептиг болганнар. Делегейниң уран чүүл культуразы МХК эртеминиң олимпиадазынга Алдынай Ондар 3-кү черни ээлээн.
БАШКЫ КИЖИ КАНДЫГ БОЛУРУЛ?
Ооң көрүжү-биле, удуртукчу башкы коллектив болгаш башкылар-биле сырый харылзаалыг ажылдап билир ужурлуг. Башкы бүрүзүнүң ажылын харыысалгалыг кылырын чедип алыры кол. Өөреникчилерниң бодунуң сонуургалының аайы-биле школа дооскан соонда, амыдыралынче бодунуң көрүжүн тодарадып алгаш, школадан доозуп үнер кылдыр ажылдаарын директор чугула деп санап турар.
– Башкы кижиниң өөреникчиге үлегерлиг, хөй-ниити аразынга бодун алдынып билири чугула. Ол чүгле эртем-кичээл үезинде башкы эвес, аныяк-өскенни өг-бүлезинге, амыдырал-чуртталгага канчаар шын алдынарынга чедир өөредип, өөреникчилерни бүгү талазынга кижизидер кижи болур. Чижээ, сан башкызы класска кичээлдиң темазын тайылбырлааш, үне бээринде эвес, а уругларга бүгү корум-чурум болгаш кижизидилге талазы-биле чедимчелиг тайылбыр ажылын чорудар. Башкы эртемин өөренип тургаш, чедип алган билиглерин өөреникчи бүрүзүнге өөредип, ону чедирери чугула – деп, Тэмир Сарыглар чугаалап турар.
КИЖИЗИДИЛГЕ АЖЫЛЫ
Школада уругларга тыва ёзу-чаңчылдар дугайында тайылбыр ажылын доктаамал чорудуп турарын удуртукчу дыңнаткан:
– Ада-өгбеден дамчып келген бижиттинмээн чараш чаңчылдарывысты ажы-төлге, өөреникчилерге өөредип, ону утпайн сактып, улаштыр боттарының чоок кижилеринге, ажы-төлүнге дамчыдып чоруур болзун дээш, ажылдарны чорудуп турар бис.
Чараш байырлалывыс Шагаа үезинде чылдың-на оолдарга саң салырын, сыдым байырлалынга “Ачазы биле оглу” деп чараш мөөрейни кичээл үзер болгаш аът-хөл сонуургаар оолдар аразынга эрттирип, албан-биле ус-шевер дарган багжыларны чалап, мастер-класстарны доктаамал эрттирип турар бис. Ооң уржуундан үш өөреникчивис Аңчы Серен-Доржуевичинии дег баг, кымчы, чүген-чуларны боттары баглап турар апар- ган – деп, Тэмир Влади- мирович чоргаарланып чугаалады.
Школада корум-чурум үреп турар өөреникчилерни шуут чок деп болбас. Чайгы дыштанылга үезинде ада-иениң уругларынга хайгааралы кошкай берген таварылгада, корум-чурум хажыдыышкыны болуп турар. Чижээ, эш-өөрүн эдерип, эжиниң бажыңынга хончуп берейн дээш чорааш, улаштыр бир-ле болуушкунга таваржып турар.
Ону болдурбазы-биле, школаның башкылары ада-иелер-биле быжыг харылзаа тудуп, хуралдарны улдуң санында эрттирип турар. Бүдүн школаның ада-иелериниң улуг хуралын чылда ийи катап эрттирип турар бис. Оон ыңай школаның хайгааралында турар өөреникчилерниң ада-иезинге ажы-төлү-биле кады спортчу оюннарны ойнаар кылдыр хаара тудуп турар.
2023 чылдың 3 айның дургузунда чурум үрээн өөреникчилер илереттинмээн. Чыл дургузунда корум-чурум үрээр таварылгалар болдурбазы-биле, школаның удуртукчузу Тэмир Владимирович база башкылары кызып ажылдап турар.
/ Д. КАРА-САЛ чугаалашкан.
"Шын" 2023 чылдың апрель 1 №23
#Шын #Тыва #Сургакчылаашкын #ШколаАмыдыралы #СүтХөл