Тываның Культура яамызының улуг хуралында 2024 чылдың түңнелдерин үндүрүп, 2025 чылдың планнарын сайгарган. Сайыт Виктор Чигжиттиң демдеглээни-биле алырга, эрткен чыл чурттуң Президентизиниң чарлааны Өг-бүле чылынга база Тываның Россияже эки тура-биле каттышканының 80 чылынга тураскааттынган.
Республиканың культура амыдыралынга дыка хөй чырык болуушкуннар болган. Республика Чазааның үрер хөгжүм оркестри, Тываның национал оркестри, В. Тока аттыг симфониктиг оркестри, филармонияның, Национал театрның, «Саяннар» ансамблиниң болгаш өске-даа чогаадыкчы бөлүктерниң артистери Тываны Россияның болгаш делегейниң сценаларынга калбаа-биле төлээлээн.
Республиканың бодунда культурлуг хемчеглер хөйү-биле эрткен. Эрткен чылын бодунуң квартеди-биле Игорь Бутман, Москва, Новосибирск хоорайлардан пианистер, Бурятия, Омск, Красноярск, Калмыкия, Хакасиядан артистер аалдап кээп чорааннар. Чүгле «Үстүү-Хүрээ» фестивалы Россияның аңгы-аңгы хоорайларындан 1500 ажыг аалчыларны хаара туткан.
Билдингир тыва бөлүктерниң Тывадан дашкаар үргүлчү гастрольдары республикага оюн-көргүзүглерниң санын эвээжеткенин концерт статистиказы көргүскен. 2023 чылга деңнээрге, эрткен чылын көрүкчүлер саны 27 муң кижиге эвээжээн. Ынчалза-даа үнүүшкүннер үезинде көрүкчүлер үш катап көвүдээн– 26 муң кижиден 71 муң чедир.
Республиканың Культура яамызы улуг гастрольдар-биле “маңаа эртер” культурлуг хемчеглер календарын көвүдедип болур деп санаан. Яамы 2024 чылдан эгелеп “Культурлуг десант” деп ведомство төлевилелин эгелээн, ооң кол утказы – Тываның эң-не ыраккы суурларынче чогаадыкчы бөлүктерниң үнүүшкүннерин калбартыры.
Коллегияның киржикчилери адырның чидиг айтырыгларын база сайгарган. Мергежилдиг кадрларның чедишпези – эң-не чидиг айтырыгларның бирээзи. Бо хүнде 369 культура албан черлеринде 3808 кижи ажылдап турар. 100 ажыг ажылчын олуттар хостуг, олар колдуунда көдээ культура төптеринде болгаш уругларның уран чүүл школаларында олуттар-дыр. Ылаңгыя хөгжүм башкылары шуут чедишпес.
Республиканың эрге-чагыргазы культура адырынга кадрларны адрестиг белеткээр төлевилелди ажылдаткан. 2024 чылда өөредилге черлерин 100 кижи аңгы-аңгы мергежилдерлиг дооскан. 2025 чылда чуртка ажылдап эгелээр “Көдээ черниң культура ажылдакчызы” программа көдээ культура албан черлеринге кадрларны хаара тударынга болгаш арттырарынга дузалаар деп яамы манап турар. Аңаа бо чылын эвээш дизе, 13 кижи киржир.
«Культура» национал төлевилели-биле шупту планнар күүсеттинген. Көдээ клубтар, уругларның уран чүүл школалары, театр, музей дээш 17 культура албан черлеринге улуг септелгени кылган. Бояровка суурда чаа Культура бажыңы, а Хову-Аксында чаа библиотека ажыттынган. 16 библиотеканы “Национал электроннуг библиотека” системазында болгаш дүрген интернетте кошкан, хөй талалыг ажыл-чорудулгалыг төптер кылдыр эде кылган.
Аныяктарга культура албан черлеринче халас барып, а албан черлеринге акша-төгерикти ажылдап алыр арганы берген «Пушкин картазы» федералдыг төлевилелге республиканың киржилгезиниң түңнелдерин база чугаалашкан. Тывада 369 культура албан черлериниң 113-ү ол программада коштунган. 14-тен 22 харга чедир назылыг карта ажыглакчыларның саны 29 муң ажыг кижи азы ол хире назы-харлыг шупту чурттакчыларның 61 хуузу болган.
«Саяннар» хөгжүм болгаш танцы театрының тыва хөгжүм херекселдериниң оркестри «Дириг удазын» деп Бүгү-российжи мөөрейниң дээди шаңналын чаалап алган. Россияда чогаадыкчы индустрияның тулган дээн 7 школазының санынче делегей чергелиг «Хөөмей» академиязының чанында чогаадыкчы индустрия школазы кирген.
Эрткен чылын уран чүүл адырында чаа эгелээшкиннер база демдеглеттинген. Үрде манаан болуушкун – Өскүс-оол дугайында тоолдарынга үндезилээн «Сырын хаттың тоожузу» деп бирги тыва мюзиклдиң оюн-көргүзүү болган. База бир чаа көргүзүг – Степан Сарыг-оолдуң чогаалынга үндезилеттинген «Аңгыр-оолдуң тоожузу» деп кино чырыкче үнген.
Яамының чагыы-биле Тываның күрүне филармониязынга концерт залын тудуп эгелээр. Ону 2026 чылда ажыглалче киирер.
Республика Баштыңының культура болгаш уран чүүл адырында чогаадыкчы төлевилелдер дээш хууда кижилерге тыпсыр грант дээш мөөрей– хөй-ле культура ажылдакчыларының манап турары улуг болуушкун. Ооң түңнелдерин Тываның культура ажылдакчыларының хүнү – март 25-ке чедир түңнээр. Шаңнал бүрүзүнүң хемчээли – 100000 рубль.
ТР-ниң Чазааның парлалга албаны.
Буян ООРЖАКТЫҢ тырттырган чуруу.
«Шын» №11 2025 чылдың март 27
