МАЛ КЫШТАГЛААШКЫНЫ
Тыва Республиканың экономиказының кол адыры мал ажыл-агыйы агаар-бойдустуң байдалындан база дыка хамаарылгалыг.
Эрткен чылдың ноябрь айдан эгелээш, республиканың девискээриниң хөй кезиинге хар бо кыжын кылын чагганындан мал-маганны одарладып кадарар аргазы кызыыдаанындан, эң ылаңгыя төрүүр малды аалдарга тургуза чемгерер ужурга малчыннар таварышканы-биле холбаштыр 2023–2024 чылдың кыштаглаашкыны элээн бергедээшкинге таварышкан. Ынчалза-даа малдың чудаар чоруу болбаан, Көдээ ажыл-агый яамызының дыңнадып турары-биле алырга, малдың деңгели кошкак эвес.
Бо медээни Тыва Республиканың көдээ ажыл-агый сайыды Юрий Оруспайның Тере-Хөл кожуунга чедип, малчыннарның кыштагларынга барып, мал-маганның деңгели эки, малдың баш саны хораар чорук болбаанын боду көргени бадыткаан. “Кыштаг” губернатор төлевилелдиң 2022 чылдан киржикчилери Кадр Шагдыр биле Чодураа Хертек, хоочун малчын Найдан Най-оол, Алексей Шанчими, Мерген Дүпчүн биле Айлаңмаа Сурунгур оларның аалдарында мал-маган кышты багай эвес деңгелдиг эртип турар болган.
Чүгле ТР-ниң Көдээ ажыл-агый яамызының болгаш кожууннарның чагыргаларының медээлеринде эвес, а эки-багай чүүлдер дугайында медээлер бо-ла салдап үнүп кээр социал четкилерде безин хөй мал чудаан болгаш өлүп хораан дугайында бижимелдер көзүлбээн.
Көдээ ажыл-агый яамызының ажык медээлери-биле алырга, эрткен чылда белеткеп алган 276,9 муң тонна сигенниң 80 муң тонназын, ол ышкаш тараа аймаандан бүдүрген 7 муң тонна мал чеминиң 5 муң тонназын мал чемгереринге эрткен чылдың ноябрь–декабрь айларда ажыглаан. Бир эвес январь айда база ол-ла хире азы 80 муң тонна сиген-биле малды чемгерген, а ниитизи-биле бо кыштың эрткен айларында 160 муң тонна сигенни мал чеминге ажыглаан болза, февраль айда 116 муң тонна хире сиген курлавырда бар-дыр деп кара угаан-биле санап үндүрүп болур-дур. Арткан сиген курлавыры мал чеминге март айга чедир четчир чыгыы-дыр.
Агаар-бойдустуң байдалын хайгаарап, ооң дугайында дыңнадып турар албан черлериниң сөөлгү медээлери ёзугаар алырга, Тывага агаар февраль айның 11-ниң хүнүнде хүндүс -6 градус, а февраль 12-ниң дүнезинде -8 градус чедир чылаан. Ону метеорологтар агаар-бойдустуң онзагай байдалы кылдыр көрүп турар. Республиканың девискээринге 1936 чылдан бээр чорудуп келген метеорологтуг хайгааралдар үезинде Тывага ол хире чылыг хүннер, дүннер болбаан чүве-дир.
А ниитизи-биле республиканың девискээринге агаар-бойдустуң байдалы февраль айда нарын боорун метеорология албан чери дыңнадып турар. Хүндүс агаар 17–23, дүнелерде 20–27 градус чедир соор, а февраль 15-тиң дүнезинде 38 градус соок болур.
Кыштаглаашкынның эң берге үези февраль айның төнчүзү, март ай, харын-даа мырыңай апрель дээрзи малчыннарга билдингир. Чогум-на бо үеде мал чеминиң курлавыры эвээжей берген болур, кышты төнчүледи малдың деңгели база кошкай бээр. Эң ылаңгыя боос хойларның күш-шыдалы суларап болур. Келир час соок, хат-сырынныг болуп, эң ылаңгыя анай, хураган, бызаа дээш өске-даа чаш мал сырынгылап аарып, улуг мал арып-доруп болурунуң айыылы бар.
Ынчангаш кыштагларда малды чем-биле хандырар дээш, Көдээ ажыл-агый яамызы, Тываның удуртулгазы баш бурунгаар хемчеглерни чорудуп турар.
Ш. МОҢГУШ.
Чуруктарны интернет четкизинден алган.
“Шын” №11 2024 чылдың февраль 14
