Сактып кээримге-ле, Артур Шывык школага идепкейжи өөреникчи кижи. Школачы концерт-суглаа, байыр чыскаал эрттирерге-даа, ол мурнуку одуругда боор. Хүндүткел самбыразындан фоточуруу мырыңай дүшпес. Дорту-биле чугаалаарга, ол үлегерлиг өөреникчи чораан.
Артур менден бир класс улуг болгаш, шеригже база бир чыл мурнай чораан. 1981 чылда шеригден шөлээлеп кээп турда, бистер ону магадап көрүп турган бис. Чүге дизе, Артур, бирээде, Афганистанда, дайын-чаа болуп турар черде шериг хүлээлгезин эрттирип турар. Ийиде, десант. Ол үеде кандыг оол совет шеригниң агаар-десант кезектеринге шериг албанын эрттирерин күзевейн чораан деп? Ол үеде чурттуң киноэкраннарынга десант шеригниң маадырларының дугайында элээн солун фильмнер үнген турган. Ынчангаш Артур Шывык шеригден шөлээлеп чедип кээрге, Кызыл хоорайга турган Берт-Даг суурдан кезек оолдар чыглып алгаш, ону эдерип чоруп турдувус-даа ийин…
– Бистиң шериг кезээвис Афганистанче бир дугаар кирген кезектерниң бирээзи. Үе-черге оолдар-биле Шинданд хоорайга шериг албанын чартык чыл ажыг үеде эрттирдим. Хайгыыл-десант батальонунга чолаачылап турдум. Ынчан совет шериглерни Афганистанче кииргенден бээр чыл четпээн үе чүве. Чамдык шериг кезектери ол чуртка чаа кээп, турумчуп турган. Чурттаар, шериг хүлээлге эрттирер байдал база амыр эвес, ынчангаш кезээвистиң девискээриниң чаагайжыдылгазын база боттарывыс кылып турдувус.
Бодум хайгыыл-десантының куяк машиназы – БРДМ-ни мунуп турдум. Боду идегелдиг, эки машина. Ооң-биле Герат – Кандагар аразынга тайбың чүък база шериг чемзек сөөртүп турган элээн каш автоколоннаны хайгаарап үдештим. Ол даалгаларны эки күүседип турганым дээш Тывамче кыска хуусаалыг шөлээ-даа ап чордум – деп ол чугаалаар.
Артур Шывык Берт-Даг ортумак школазын 1980 чылда дооскан. Ол-ла чылдың күзүнүнде шериг херээнче аъттанган. Ашхабад хоорайга ийи неделяның кыска өөредилге белеткелин эрткеш, Афганистанче хөй санныг эштери-биле киир «октаткан».
Баштайгы үеде берге болган: бирээде, чаныксанчыг, ийиде, өске чуртта келген, ам артында хамааты дайыны болуп турар ханныг-чинниг республика. Шупту чүве ооң мурнунда хамааты амыдыралындан сыр өске – хостуг чорук чок, чүгле доктааткан чурумга чагыртыр, шериг кезээниң девискээринден үнерге, өске чүдүлгелиг, өске чаңчылдарлыг хары чон…
Хайымныг шериг чуртталга айдан айче шөйлүп турган. Артур долгандыр байдалга чаңчыгып эгелээн. Ол үениң дургузунда шериг эш-өөрүн-даа чидирген. Бодун оожургадырга-даа, дөмей-ле сагышта дүвүрел бар. Кым билир, душманның кара огу кымга-даа дээп болгай.
Интернационалисчи дайынчы Артур Шывык шеригден халашкаш анаа олурбаан. Өг-бүле туткан соонда, кылыр-тудар ажылдар мырыңай көвүдээн. Мал-маган азырап, оозу-биле колдуу туттунуп чоруур. Ынчалза-даа күрүне ажылын база ак сеткилдии-биле күүседирип чораан. Ол хөй чылдарда Берт-Даг ортумак школазынга ажыл-агый эргелекчилеп ажылдаан. Өөнүң ишти Анна Сан-ооловна-биле бир оолду азырап өстүрген. Оглу шагда-ла улуг кижи болган, Кызылда аңгы өг-бүлелиг. Күш-ажыл болгаш социал политика яамызында ажылдап чоруур. Афган дайынының хоочуну уйнуктарынга ынаа аажок. «Ажы-төл ажыл-агыйлыг, уруг-дарыглыг амыр-тайбың чурттап-ла чорза, амыдыралга оон өске чүү херек боор? Кол-ла чүве олар дайын-чаа деп өзү кара чүвени көрбес болза эки» – деп, Артур Шывык улуг-биче таныш-көрүжүнге бо-ла чугаалаан олурар.
Афган дайынының хоочуну Берт-Даг суурда болуп турар шериг-патриотчу ажылдарның идепкейлиг киржикчизи. Эрткен чылдан эгелээш, тускай шериг операцияның киржикчилери чаңгыс чер чурттугларын база ол ажылдарже хаара тудуп эгелээн. Аныяк дайынчылар акызының чугаазы дыңнаар. Олар бо хүннерде совет шериглерни Афганистандан үндүргенинден бээр 35 чыл оюнга болгаш Камгалакчылар хүнүнге тураскааткан массалыг ажылдарда белеткенип турарлар. Төрээн чуртунуң патриоттарын улуг-биче дайыннарга адын сыкпаан дайынчыларның үлегеринге кижизидер деп чүвени Артур Окчаевич Шывык эки билир.
Юрий ДАРБАА, ТР-ниң алдарлыг журнализи.
Чуруктарны маадырның архивинден алган.
“Шын” №9 2023 чылдың февраль 7
