1946 чылда Ак-Туругга «Улуг-Даг» мал-чер ажыл-агый эштежилгезин (МЧАЭ) тургускан. МЧАЭ-ниң даргазы Докан-оол Иван Кочукаевич (Тока дарга-биле өңнүк-тала чораан), ооң оралакчызы Дыдый-оол Монгуш Самбаевич, партия эге организациязының секретары Чөржей-оол Алексей Корзаевич. “Улуг-Даг” МЧАЭ-ниң кежигүннери мал болгаш чер ажыл-агыйлыг араттар тарамык чурттап-ажылдап чорааннар. 1948 чылдыӊ октябрь айда МЧАЭ-ни “Улуг-Даг” колхоз (коллективтиг ажыл-агый) кылдыр эде организастаан. Ак-Туругнуң көшкүн амыдыралдыг араттарын чуртталганың сууржуң байдалынче шилчидип эгелээн. “Улуг-Даг” МЧАЭ-ниң, ооң соонда “Улуг-Даг” колхозтуң даргазы Докан-оол Иван Кочукаевич коллективтиг ажыл-агыйны организастаар талазы-биле өөредилгени эрткен. Ак-Туругга коллективтиг ажыл-агыйны (колхозту) сайзырадыр, араттарны суурга чурттадыр болгаш ажылдадыр талазы-биле организастыг ажыл эгелээн.
Суурнуӊ баштайгы тудугларының бирээзи садыгның адаа талазынга мал эмнелгезиниң, көдээ совет бажыӊнарын туткан. Колхозтуң чер ажыл-агыйы шору сайзырааш, тараа аймаан көвүдедир тарып өстүрүп, элээн хөй дүжүттү ажаап турар апаарга, амгы Советская кудумчунуң адаа талазынга 1951 чылда шаңны болгаш ийи каът тараа складын туттурган. Чаа дүжүттү шаңга аштап-арыглааш, ону тараа складының шыгжамырларынга уруп, кадагалаар арга тывылган. Чаа дүжүттү шаңга колхозчулар хол-биле арыглап турганнар. 1950 чылдарның эгезинде шаңга тараа арыглаар “сортировка” деп дериг-херекселди тургускан. Колхозчулар оларны “сартавкалар” деп адап турганнар. “Сартавканы” ийи кижи демнежип долгап ажылдадыр-даа болза, тараа арыглаар ажыл чиигээн болгаш элээн дүргедээн. Бок үнүштер артынчыларындан арыглап каапкан тарааны шоодайларга ургаш, эр кижилер ийи каътче чадалап көдүрүп үндүргеш, тараа шыгжамырларынче уруп бадырыптар. Шыгжамырда тарааны бирги каътта тускай аастар дамчыштыр шоодайларга уруп ап болур. Складтың шыгжамырынга сыңмайн барган тарааны болгаш тараа кудуруун шаңга арттырып каар. Ону кижилер оорлавазын дээш, таңныылды тургускан. Куштарга, күскелерге тарааны чиртпес дээш, диистерни база складка болгаш шаңга тудуп турган. Тарааны ажыл төлевириниң орнунга колхозчуларга берип турган. Ооң хемчээли колхозчу каш хүн ажылдаанындан хамааржыр. Хөй хүн ажылдаан колхозчу хөй тарааны ажыл төлевиринге алыр. Эвээш ажылдааны – эвээшти. Дүүрге боону таңныылга чөпшээреп берген. Тараа складының болгаш шаңның таңныылынга Көк-Мойналык Моңгуш хөй чылдар дургузунда ажылдаан.
1951 чылдыӊ апрельде Тыва автономнуг областыӊ Көдээ ажыл-агый яамызындан даргалар келгеш, колхозчуларны школага хуралдаткаш, “Улуг-Даг” колхоз күрүнеге тараа, эът, дүк, саржаг дужаар планын ажыр күүседип, үрезинни четчир кылдыр белеткээнин демдеглээн. Араттарны сууржу амыдыралче шилчидип турары база эки чоруп турарын барымдаалааш, “Улуг-Даг” колхозту улуг баштыңчы Ленинниң ады-биле “Ленин” деп адаарын даргалар чарлаарга, колхозчулар улуг өөрүшкү-биле хүлээп алганнар. Шак ынчаар Ленинниң ады Ак-Туругнуң төөгүзүнче кирген.
Ак-Туругга коллективтиг ажыл-агый ынчаар сайзырап эгелээн.
Борбак ХӨЛЧҮК, хоочун башкы.