«Тываның дайынчылары – “Кара өлүмнүң” салгакчылары. Мөңге алдар болгаш мөңге тураскаадыг!” деп төлевилел Культурлуг эгелээшкиннерниң президент фондузунуң тускай мөөрейиниң тиилекчизи болган.
Ук төлевилел мөөрейниң «Бистиң үениң болгаш эрткен үелерниң маадырларынга — Россияның маадырларынга болгаш чедиишкиннеринге чоргаарланып тур бис” деп угланыышкынның тиилекчизи.
Чагыглар хүлээлдезин 2003 чылдың июльда чорудуп турган, ол үениң дургузунда Россияның 85 регионундан 3000 ажыг чогаадыкчы коллектив чагыгларны киирип четтиккен. Культурлуг эгелээшкиннерниң президент фондузунуң албан ёзулуг сайтызының медээ-дыңнадыындан алырга, Тыва Республикадан 7 чагыг кирген, оларның ийизи тиилекчи болган. Ол дээрге «Тываның дайынчылары – “Кара өлүмнүң” салгакчылары. Мөңге алдар болгаш мөңге тураскаадыг!” деп (автору болгаш идея талазы-биле хей-аът киирикчизи – «Тувиночка» деп регион сеткүүлүнүң кол редактору Роланда Сандан) база ырының болгаш танцы-самның “Саян” ансамблиниң хоочуннары деп автономнуг саарылга чок организацияның “МуZыка о СVОих”» деп, тускай шериг операциязының дугайында чаа ырыларының төлевилели-дир.
Кажан тускай шериг операциязының эгелээниниң дугайында чар «ВКонтакте» социал четкиге көстүп келгенде, база аңаа Тывадан барган оолдарның аразындан чидириглерниң дугайында билдинип келгенде, «Тувиночка» сеткүүлдүң редакциязы маадырларның ат-алдарын бодунуң арыннарынга мөңгежидериниң дугайында шиитпирни хүлээп алган. Шак ынчалдыр 2022 чылдың апрельде сеткүүлге “Сактыышкынның аллеязы” деп рубрика көстүп келген. 19 айның дургузунда — 2022 чылдың апрельден 2023 чылдың октябрьга чедир – сеткүүл Украинага тускай шериг операциязынга мөчээн 84 дайынчының кыска допчу намдарын парлаан. Калган оолдарның ада-иелеринге, кады чурттаан кадайларынга, акы-дуңмаларынга оларның ат-алдарын мөңгежидери кайы хире эргежок чугулазын ук төлевилел көргүскен. Шак ынчаар “Сактыышкынның аллеязы” номну, интернет-сайтыны тургузарының дугайында бодал төрүттүнген. Сөөлүнде барып ону төлевилел кылдыр чедир ажылдап кылган.
Төлевилелдиң ады ол-ла дораан төрүттүнүп келбээн. Шуптувус ыракта 1941 чылды сактыр бис. Ынчан ССРЭ-ниң хүрээлеңинче бактаап кирбейн турган Тыва Арат Республика акы-дуңмалышкы совет чонга дузалажып чедип келген. Республика Гитлерге удур дайынны Великобританияны мурнай чарлаан! 1943 чылдың майда фронтуже баштайгы эки турачылар аъттанган: 11 танкист, а ооң соонда 206 аъттыг шериг болгаш үш ужудукчу. Тыва эскадрон Украинаны хостажып, 80 ажыг барыын украин суурлардан болгаш хоорайлардан дайзынны үндүр хөөглешкен. Кымга-даа билдинмес азарганчыг чурттан келген эрес-дидим дайынчылар ок-боо чок арткаш безин, коргуш чок дайылдажырын уламчылаан! Олар дайзынны туттуругга албас болгаш боттары база дүжүп өлбестер. Фашистер тываларны «кара өлүм» – «der schwarze Tod» деп адаар апарганнар. Төөгү база катап катаптаттынып турар. Кажан Россияның Президентизи Владимир Путин төрээн чурттуң камгалалынче кыйгырган соонда, тывалар база чурттуң өске хөй омак-сөөктүг чоннары-биле эгин-кожа украин неонацизмге удур туржур дээш, фронтуже аъттаныпканнар. Тывадан барган амгы үениң дайынчылары – эрес-дидим, окпан-чикпен, турушкур тыва эки турачыларның төлептиг салгалы-дыр. Ынчангаш төлевилел “Кара өлүмнүң” салгакчылары. Мөңге алдар болгаш мөңге тураскаадыг!” деп атты алганы ол.
ВКонтакте социал четкиде төлевилелдиң албан ёзулуг арыны — https://vk.com/voinytuvy
Төлевилелдиң сорулгазы – Украинада тускай шериг операциязынга киржип тургаш, мөчээн Тывадан барган дайынчыларның дугайында сактыышкын шөлүн интернет делгеминге тургузары.
Төлевилелдиң соругдалдары:
– Украинада тускай шериг операциязынга киржип тургаш, мөчээн тыва дайынчыларның дугайында чүс очерк чырыттынар веб-сайтыны тургузары (электроннуг ном) – Культурлуг эгелээшкиннерниң президент фондузунуң деткимчезин алган;
– Төрээн чурттуң эрге-ажыктарын камгалажыр сорулга-биле кандыг-даа дайынчы хөделиишкиннерге киржип турар бүгү тыва дайынчыларның дугайында патриотчу ырыларны болгаш видеоклиптерни тургузары — Культурлуг эгелээшкиннерниң президент фондузунуң деткимчезин алган;
– Украинада тускай шериг операциязынга киржип тургаш, мөчээн чүс тыва дайынчының дугайында «Тураскаалдың номун» (саазында хевири) бот-акшаландырыышкын-биле үндүрери;
– чурукчу-патриот Радомир Балганның Украинада ТШО-да киржип турар дайынчыларның чурук-хөрүүнүң делгелгези – Культурлуг эгелээшкиннерниң президент фондузунуң деткимчезин алган;
– патриотчу ырыларның болгаш видеоклиптерниң таныштырылгазын организастаары болгаш эрттирери, а ол ышкаш бистиң республиканың хөй-ниитизинге «Тураскаалдың номун» бараалгадыры – Культурлуг эгелээшкиннерниң президент фондузунуң деткимчезин алган.
КЫМГА БАЗА ЧҮГЕ УК ТӨЛЕВИЛЕЛ ХЕРЕГИЛ?
Чалаң тываларның саны 250 муң бичии-ле ажыг кижи, ынчангаш ышкыныг, чидириг бүрүзү биске хөлчок аарышкылыг! Ада-чурту дээш амы-тынын берген дайынчыларның дугайында кыска некролог дыңнадыгларны социал четкилерден номчуур бис, каш шак эрткенде, оларны ажырымчы бүгү-делегей дузаа сыырыптар. «Тываның дайынчылары – “Кара өлүмнүң” салгакчылары. Мөңге алдар болгаш мөңге тураскаадыг!” деп төлевилел болза, чүнүң-даа мурнунда дайынчының дугайында чырык сактыышкынны кадагалап арттырарынче угланган. Чон бодунуң маадырларын утпайн, сактып чоруур ужурлуг. Төлевилел – ол болза оларның ада-иелеринге, кадайларынга, ажы-төлүнге, акы-дуңмаларынга мөгейигниң илередиишкини-дир. Ажыг-шүжүүвүс-биле кара чааскаан арткан бис, оларның оолдарының болгаш кады чурттаан эштериниң маадырлыг чоруу эскет чок арткан деп бодал турбас ужурлуг. Ниити сактыышкынга оларның аттарын, маадырлыг чоруун кадагалап арттырары бисти улам сырый каттыштырар. Ук төлевилел хамааты болурун болгаш чурту дээш, чону дээш чоргааралды улам сайзырадыр, чонну болгаш аныяк-өскенни патриотчу хөөнге кижизидер дээрзинге бүзүрелдиг бис.
“Тураскаалдың номун” үндүреринге акша-хөреңги чыылдазы 746270 рубль-биле доозулган.
Ноябрь 21-де «Ада-чурттуң камгалакчылары” Күрүне фондузунуң Тывада салбырының удуртукчузу Мерген Кызыл-оол бодунуң оралакчызы Айлана Дан-Сюрюн-биле кады «Тываның дайынчылары – “Кара өлүмнүң” салгакчылары. Мөңге алдар болгаш мөңге тураскаадыг!” деп төлевилелдиң автору болгаш удуртукчузу Роланда Сандан-биле ужуражып, Күрфонд ном үндүреринге четпейн турар акшаны үндүрүп бээринге дузалажырын илереткен. "Украинада чоруп турар тускай шериг операциязының үезинде амы-тынын өргээн маадырларның ат-сывын мөңгежидери «Ада-чурттуң камгалакчылары” Күрүне фондузунуң ажыл-чорудулгазының кол болгаш чугула угланыышкыны болур. Салбырның кады ажылдажылга дугайында керээ чарып алганы «Деткимче» фондузун таварыштыр “Тураскаалдың номун” үндүреринге акша-хөреңгиниң кезик-чамдыызын дуглаарынга белен дээрзин Күрүне фондузунуң удуртукчузу Мерген Кызыл-оол чугаалаан.
«Тываның дайынчылары – “Кара өлүмнүң” салгакчылары. Мөңге алдар болгаш мөңге тураскаадыг!” деп төлевилелди Культурлуг эгелээшкиннерниң Президент фондузу деткээн. Төлевилелдиң негелделиг пунктуларының бирээзи – ТШО-га мөчээн 100 дайынчының дугайында очерктерлиг 100 түү кезек “Тураскаалдың номунуң” үндүрүлгези.
Ук төлевилелдиң тургузукчулары-биле кады ажылдажылга эгелээн дээрзин Мерген Кызыл-оол демдеглээн.
Ооң-биле төлевилелдиң ажылы дооступ калбас, ол ооң соонда безин уламчылаар. Чүге дизе дириг маадырларның адын база мөңгежидер херек деп төлевилелдиң удуртукчузу Роланда Сандан чугаалап турар. “Ужуражылганың бүдүүзүнде 14500 рубль чыгдынган. Төлевилел 100 хуу күүсеттинер дээрзинге бүзүрелдиг мен, ынчангаш ол бүгү дараазында Культурлуг эгелээшкиннерниң президент фондузунче чагыгны киирер арганы биске бээр. А «Ада-чурттуң камгалакчылары” Күрүне фондузунуң Тывада салбыры-биле кады ажылдажылга бистиң эрес-дидим оолдарывыстың адын мөңгежидериниң талазы-биле ажылды уламчылаар арганы бээр. Ол дээрге бистиң, оларның өг-бүлелериниң мурнунга хүлээлгевис-тир" — деп, ол чугаалаан.
А. ХЕРТЕК белеткээн.
«Шын» №90 2023 чылдың ноябрь 25
