Майны улустуу-биле чымчадыр «травень», «цветень», «розоцвет» деп адаар. Ылап-ла май айда шупту чүве чечектелип, чаарттынып эгелээр. Май – огородка болгаш шөлге ажыл-биле харылзаалыг частың сөөлгү айы.
Частың сөөлгү айын гректер даглар бурганы Майяга тураскаадып адаан, чүге дизе ол үеде Грецияның даглары ногаарары бээр. Римляннарга Майя — дүжүт бурганы, черниң часкы чаартылгазы. Бурун орус чон май айны славян хүн бурганы Ярилага тураскаадып «ярець» дээр турган. Украиннер — «травень» дээр: оът-көк өзүп, ыяштар ногаарарар.
Май — ёзулуг частың байырлалы. Хадыңның, хөөрүстүң, шырыштың, тоорук сывының, сиреньниң, жасминниң, анай-хаактың база өске-даа ыяштарның бүрүлери частып эгелээр. Чодураа, яблоня, инек хараган, инек-караа, кызырак-кат, рябина болгаш честек-кат, ландыш, незабудка, чистотел, хадыыр-сарыг дээш өске-даа ыяштар, каттар чечектелир.
Бо айда хектиң бир дугаар эдерин, айлаң-куштуң бирги ырын дыңнап болур. Хараачыгайлар болгаш сыйтылаарлар изиг чурттардан ужуп кээр. Медээчилер уяларын тип кириптер. Кускун оолдары уяларындан ужуп үнүп эгелээрлер.
Буур, дилги база бөрү оолдаптар. Адыг түлээр. Кырза, сарыг-кундус, норка дээш аң-меңниң хөй кезии төлденип көвүдээр.
Чыланнар, селескелер оттур. Май төнчүледир бөзүр-пага үңгүрүнден үнгеш, үүргенезин төптер.
УЛУСЧУ ЧАҢЧЫЛДАР
Соок май — дүжүткүр чыл.
Майның бирги чартыы эки эгелеп алырга, ийигизи соокту оштаар (дедир база болур).
Айның бирги чартыында катап сооп, доңаттап болур.
Май айда хөй чаарга, сентябрьда чаъставас.
Чодураалар чечектелип турар үеде кезээде сериидээр.
Чадаң үнүштер доозунналып эгелээрге, шөлче үнүп ажылдап болур.
Арыг тооруу сырга-биле каастанырга-ла, чер оон ыңай доңмас, редис дээн ышкаш үнүштерни олуртуп болур.
Бирги дуруяалар ужуп эгелээрге — чочак-тарааны тарып болур.
Чурукту интернеттен алган.
«Шын» №16 2025 чылдың май 1