Сарыг шажынның чурагайы-биле кижиниң амыдыралында “Меңги солчулгазы” тос чыл болгаш-ла, ѳскээр чугаалаарга, 9, 18, 27, 36, 45, 54, 63, 72, 81 харлыында меңги каттыжар. Меңгизи каттышкан чылында ол кижи аарып-аржып айыыл-халапка таваржып, алгыш-кырыш ыравастап, аъш-чемден болгаш ѳске-даа чүүлдерден аажок бужартаачал, ажыл-херээ чогувастаар дээн чижектиг багай салдарларга алзып, шаптараазыннарга таваржып болур болгаш оваарамчалыг болуру артык эвес.
Меңги бүрүзүнде бодунуң тускай эдилгелери, бурганы, тариназы турар. Меңгини бир ак, ийи кара, үш кѳк, дѳрт ногаан, беш сарыг, алды ак, чеди кызыл, сес ак, тос кызыл деп тос аңгы чарар. Меңгизи каттышкан таварылгада, ооң эдилгезин лама-башкыларга ном-судур ажыттырып, тарина номчудуп, тускай ёзулал кылдырып эрттирип алыры күзенчиг. Меңгизиниң тариназын кижи боду үргүлчү номчуп чоруурга, буян-кежик доктаап, ажыл-херээ чогунгур болур.
Бо 2023 чылда меңгизи кирип турар база меңги эдилгезин кылдыртыр ужурлуг 2014, 2005, 1996, 1987, 1978, 1969, 1960, 1951 чылдарда тѳрүттүнген кижилер хамааржыр. Бо ёзулалды аргалыг-ла болза, чыл эгезинде, ай чаазында кылдыртырга, дээштиг болур.
Меңги дугайында бурунгу бир тоолчургу чугааны сонуургап кѳрээлиңер. Индияга Нагбо деп аттыг беш оолдуг, бир кыстыг хаан кижи чурттап чораан чүве-дир. Кажан ол хаан 27 харлыг апаарга, аас-кежиктиг, чыргалдыг турган чуртталгазы хенертен өскерлип, аал-коданынга, өг-бүлезинге айыыл-халап диргелип келген чүвең иргин. Бир катап хаан удуп чыткаш, дүш дүжээн, дүжүнде бир-ле үн аңаа: “Сээң-биле болуп турар айыыл-халап дээрге тос чылдың багай чыглы берген салдарының адаанда чоруп турар-дыр сен, сенден ырак эвесте чөөн чүкте Гуисцея деп лама кижи чурттап турар, ол кижиге белек-селектиг чедип, айыыл-халавың чайладып бээрин дилен!” – деп, ол үн чугааланган.
Эртенинде хаан оттуп келгеш, Гуисцеяны чалап эккелдиргеш, улуг ёзулал кылдырткан чүвең иргин. Ламазы ёзулалды төндүрүп тура, 9 чыл болгаш-ла меңги эдилгезин кылдыртып чоруурун чагаан-дыр.
/ Интернет четкизинден алган.
"Шын" №25 2023 чылдың апрель 8
#Шынсолун #Сарыгшажын#Тыва #Меңги #АякШай
