Социал ачы-дуза чедирилгези
Кайы-даа үеде, кандыг-даа удуртукчунуң холунга эрге-чагырга турда, чоннуң амыдыралының шынары бирги черге турар ужурлуг. Чурттакчы чонунуң амыдыралының деңнели, оларның чаагай чоруу дээш удуртукчу кижиниң бир-ле дугаар сагыш салыр ужурлуг адыры – социал адыр. Республикага 2021 чылда социал деткимчениң деңнели эрткен чылдарга бодаарга оранчок бедик болган.
9 млрд рубльди социал угланыышкыннарже
Эрткен 2020 чылга көөрде, социал угланыышкыннарже 12,8 хуу хөй акша-хөреңгини чарыгдаан. Чижээлээрге, 2021 чылда ук угланыышкынче күрүне 9,103 млрд. рубльди чарыгдааш, 2020 чылга көөрде, 1 млрд. 140 хире муң рубль хөйнү үндүрген. Ынчангаш күрүне социал төлевирлерни чогуур үе-шаанда болгаш долузу-биле боттандырар аргалыг болган.
73 өг-бүле деткимчени алган
Республиканың чурттакчы чонунуң 18 хардан өрү назылыг чонунуң 36 хуузу азы 73 муң хамааты күрүнеден саң-хөө деткимчени алган. Чаш ажы-төлдүг өг-бүлелерге – 5,834 млрд. рубльди деткимчеге күрүне берген. Ол дээрге эрткен 2020 чылга көөрде, барык 2,733 млрд. рубль хөй болуп турар. 5 миллиард ажыг рубль акшаны 103,8 муң ажы-төлдүг 73 өг-бүлелер алган.
Ай санында алыр 3 хардан 7 харга чедир уругларга пособиени 37 муң уруг алган. Чаңгыс катап алыр болгаш уруг азыраан дээш алыр пособиелерни 62 700 уругга күрүне төлээн. 8,6 млн. ажыг рубль акшаны өг-бүлениң регионалдыг капиталы кылдыр төлээн. 16 берге байдалга таварышкан хамаатыга регионнуң Чазаандан материалдыг дуза кылдыр 520 муң рубль акшаны үндүрген.
15 хуу кызырылган
2021 чылда ажыл чок хамаатыларның санын эвээжедир сорулганы ТР-ниң Баштыңы В. Ховалыг салган. 2020 чылга деңнээрге, ажыл чок хамаатыларның саны 15 хуу эвээжей берген. Чижээлээрге,эрткен 2020 чылда ажыл чок хамаатыларның саны 23,5 муң кижи турган болза, 13,5 муң кижи чедир бада берген. Кызыл хоорайга «Россияда ажыл» деп кадрлар төвүн ажытканы ук көргүзүгнүң эвээжээринге салдарын чедирген. 2022 чылда шак-ла ындыг төптү Таңды кожуунга ажыдары планда көрдүнген.
3697 социал керээни чарган
Тыва Республика "Социал керээ" федералдыг төлевилелди ажыглап тургаш, ядыы-түреңги амыдыралдан үнер хемчеглер боттандырар регионнарның санынче кирген. 14 300 амыдыралы чегей хамаатылар 2021 чылда 3697 социал керээлерни чарып, ажыл-агыйын шуудадып алган. 5 муң ажыг киржикчи керээниң хуусаазы дооступ турда, чуртталгага хереглелдиң эң кудуку деңнелинден (прожиточный минимум) артып турар орулганы боттары ажылдап ап шыдаптар апарган.
215 сая рубльди бүдүрүлгелерже
Биче болгаш улуг бүдүрүлгелер ажыдарынга 215 миллион рубль акшаны чарыгдаан. Бо угланыышкын-биле 862 өг-бүлеге деткимчени күрүне көргүскен. Дараазында 955 амыдыралы чегей, берге байдалда өг-бүлелерге 64,6 млн. рубльге деткимчени көргүскен. 64,3 млн. рубль акша азы ниити түңнүң барык 16 хуузун 1240 хамаатыны өөреткеш, ажылга тургузарынга чарыгдаан. База ол-ла хире түңнүг акшаны хууда дузалал ажыл-агыйын хөгжүдүп алыр дээн 640 хамаатыга берген.
2,4 хуу кызырылган
Чоннуң амыдыралының деңнелин экижидеринче регионнуң удуртулгазы улуг кичээнгейни салып турар. 2024 чылга чедир ядыы-түреңги чорукту ийи катап азы 25,2 хуу чедир эвээжедир сорулганы ТР-ниң Баштыңы В. Ховалыг салган.
2021 чылдың түңнелдери долузу-биле ам-даа үнмээн, ынчалза-даа баш бурунгаар санаашкыннар-биле алырга, 2020 чылга көөрде, ядамык чорук 2,4 хуу эвээжээн. Ол дээрге чазак-чагырганың билдилиг удуртулгазының үре-түңнели-дир.
28966 өг-бүле губернатор төлевилелинде
2021 чылда «Инек – чемгерикчи малым», «Социал хөмүр-даш», «Социал картофель» дээн ышкаш губернатор төлевилелдери ажылын уламчылаан. Ук төлевилелдерниң кол-ла сорулгазы – хөй ажы-төлдүг болгаш амыдыралы чегей өг-бүлелерге күрүнениң деткимчези. Үстүнде даңзыда ады кирген үш социал төлевилелдерге ниитизи-биле 28966 өг-бүле киржип, күрүнениң деткимчезин алган. Оларның ажыл-агыйы бо хүннерде хөгжүп турар.
696 чурттаар оран-саваны өскүстерге
Эрткен 2021 чылда чүгле Кызыл хоорайга безин 105 чаа квартираны бажың ээлеринге хүлээткен. Ниитизи-биле республикага 696 чурттаар оран-саваны ада-иезиниң хайгааралы чок арткан өскүс уругларга туткан. Оларның 499-зун дугуржулга-керээ езугаар ээлеринге хүлээткен.
Хоочуннарга
2021 чылда социал албан черлерин тударынче улуг кичээнгейни угландырып эгелээн. «Улуг салгал» деп федералдыг төлевилелдиң ачызында Бурен кырганнар бажың-интернадынга 200 кижиге өй корпустарны туткан. Эргилээн бажыңнарның саны 2 катап эвээжээн. 2022 чылда Хайыраканда хоочуннар бажыңынга 80 кижи чурттаар 2 корпусту тудары планда көрдүнген.
Өг-бүле төвүнге халас дуза
Чоннуң амыдыралын экижидер дээш, хөй ажыл-чорудулгалыг өг-бүле төвүн ажыдары планда көрдүнген. Ук төпке амыдыралы берге байдалда келген ада-иелер кээп дузаны дилеп болур. Төпке келген хамааты юридиктиг, психологтуг дээш кандыг-даа дузаны хары угда халас ап болур.
А. Ондар белеткээн.
Буян Ооржактың тырттырган чуруу.