Чоокта чаа найысылалывыста К.И. Чуковский аттыг уругларның ном саңынга совет үеде бүгү адырларга ажылдап чораан 80 харлыгларның солун ужуражылгазынга чаладыр аас-кежиктиг болдум. «Ровесники Советской Тувы» – «Совет Тываның чажыттары» деп номнуң маадырлары болдувус. Эргим библиотека ажылдакчыларының изиг шайын аартап, аъш-чемин чооглап хөөрештивис. Март 8 байырлалында биске езулуг белек болду. Аңаа 20 хире аңгы нацияның төлээлери чыылдывыс.
Бо ужуражылгага 1944 чылда төрүттүнген, чүгле Тывага эвес Россияга безин ады билдингир ϴшкү-Саар Аракчааевна Ооржак-биле 1970–1980 чылдардан бээр ооң-биле «Көдээниң амыдыралы» хойжуларның радиостанция деп малчыннарның ынак дамчыдылгазынга интервью ап чугаалажып турганывысты сактып олурдум. ϴшкү-Саар Аракчааевна 80 харлыг-даа болза, ол-ла хевээр «Мөген-Бүрен» совхозту удуртуп чоруур, езулуг-ла эр угаанныг, бүгү тала-биле күштүг бүдүштүг эжимге чоргаарланып чоруур мен. Ооң шаңнал-макталын бижиир болза, арын сыңмас. Кол-ла чүүл, амгы салгал оон үлегер алыры күзенчиг. Мындыг мөзү-шынарлыг кижилерге черге чедир мөгеер ужурлуг бис.
База бир улуг башкы – Валентина Бегзиевна Монгуш. Ол 1944 чылдың март 10-да, а мен март 12-де төрүттүнген эжишкилер бис. 80 хар ашкаш-даа, уругларының ачазы, үр чыл кады чурттаан өөнүң ээзи аар аарып-даа турар болза, бергелерге торулбайн, тыва ужурлар, езу-чаңчылдарны аныяк салгалга дамчыдып, нептередип, школаларга база өөредилге черлеринге мастер-класстар көргүзүп, радио-телевидение таварыштыр суртаал ажылын чорудуп турар. Бо темага каш-даа номну үндүрген.
Чүгле Тывага эвес ССРЭ-ге алдаржаан «Саян» ансамблиниң баштайгыларының бирээзи эргим эжим Светлана Сюрюн. Ол чаа ажыттынган культура музейин тургуспушаан, ооң эргелекчизи болуп ажылдап орар.
Ол ышкаш чаңгыс чер чурттуум, бичиимден ойнап өскен эжим Екатерина Давааевнаның уругларының ачазы Биче-оол Сундуевич Шыырап база бо номнуң маадыры болган. Биче-оол Сундуевичини Республикада танывас кижи чок. Тываның удуртулга черлеринге хөй чылдарда ажылдааш, чоннуң хүндүткелин чаалап алган кижилерниң бирээзи. Ол амгы үеде хүндүлүг дыштанылгада-даа болза, ажыл-амыдыралының дугайында сактыышкыннарны ном кылдыр бижип, ооң шүлүктери ыры кылдыр хуулгаш, тыва телевидениениң хөгжүмнүг байырынга чаңгыланып, кижилерниң хей-аъдын көдүрүп турар.
Дараазында 16–17 харлыг элээди кыстар турган үевисте студент эштеримниң бирээзи Зоя Тас-Эниковна Монгуш. Ол дөрт кыстың, бир оолдуң иези. Бо коргунчуг болуп турар тускай шериг операциязының шөлүнге чаңгыс оглу киришкеш, аар балыглангаш, инвалид болган. Эжимни аар-берге-даа болза, аңаа торулбайн быжыг туруштуг, амыдыралчы болганы дээш мактаар чордум.
База бир чажыдым, тыва радионуң хоочуну Нина Манчы-Доржуевна Куулар. Ол кажан ССРЭ дүшкен соонда, ажык-чарлыг үеде шажын-чүдүлгени катап оттурар дээш, улуг үүлезин киириштирген. Ооң тыва радионуң алдын фондузунда авторлуг дамчыдылгалары шыгжаттынган. Ол «Ырлап чор, тыва кижи» деп номнуң автору.
Совет Тываның 80 харлаанынга тураскааткан «Совет Тываның чажыттары» деп библиографтыг айтыкчыдан сезен чажыт эш-өөрүм дугайында хөйнү номчуп, билип алдым.
«Ровесники Советской Тувы» деп айтыкчының бир дугаар кезээ 2019 чылда үнген. Ооң тургузукчулары: А.О. Халбажык, С.М. Ооржак, Д.А. Ондар, Д.Э. Шыырап. Бир дугаар номну боттарының күжү-биле үндүрген, а 2 дугаар номну ТР-ниң Культура яамызы акшаландырган.
«Эртинени черден казар, эртемнерни номдан тывар» деп тыва чоннуң чугаалап кааны дег үлегер домаа бадыткап турар. Совет Тываның чажыттары азы 80 харлыгларны мөңгежиткен бо номнуң авторлары аныяк уругларывыска ам-даа мерген-угаанны, тывынгыр-сагынгыры ам-даа сайзыразын деп күзевишаан, оларга эш-өөрүмнүң мурнундан четтиргеним илередип мөгейдим.
Светлана ДАНЗЫН-ООЛ, Кызыл хоорайның алдарлыг ажылдакчызы, ТР-ниң алдарлыг журнализи.
Чуруктарны К.И. Чуковский аттыг уругларның ном саңының арнындан алган.
“Шын” №10 2025 чылдың март 20