Корректордан кол редакторга чедир
Сайлык Николаевна Монгуштуң күш-ажыл дептеринде бижиттинген ажылдап чоруур чаңгыс борбак чери– «Шын» солуннуң редакциязы. Чүгле ооң тургузукчузу өскерлип турган. Оон аңгыда чада аайы-биле депшип бар чыдарын демдеглээн бижимелдер бар: корректор, өрүкчү, өрүкчүлер килдизиниң эргелекчизи, кол редактор.
Сайлык Монгуш 1997 чылда Тываның күрүне университединиң филология факультедин дооскаш, башкылавайн, салым-чолун «Шын» солун-биле доңнаан. Ёзулуг «Шынга» бердинген шынчы удуртукчу. Чаа-ла ажылдап келгенде, солуннуң кол редактору Василий Хомушку турган. Корректорлап кирип кээрге, ажылдың бүгү чажыттары-биле эң баштай Аный Иргитовна, Раиса Дакаевна таныштырган. Өрүкчүлеп ажылдай бээрге, Елена Өктек-ооловна ооң дагдыныкчызы бооп, солун ажылынга өөреткен. Ол үеде «Шынның» коллективи дыка улуг турган: шупту 30 ажыг кижи, килдис бүрүзү редакторлуг, болгаш корреспондентилерлиг турган. Корреспондент материалын бижээш, бодунуң редакторунга бээр. Редактор номчааш, харыысалгалыг секретарьга дамчыдарга, ол арыннарга чыскаар. Хынап, чыскааган соонда, типографияже чорудуптар. Ынчан коргулчун-биле кудуп каан одуругларны чыскаап, өрүп турган болза, 2000 чылдар эгезинде компьютерлер тыптып келген– ажыл чиигеп, ону кылыр кижилер саны эвээжээн. Амгы үеде килдистер чок, корреспондентилер шупту адырны бижиир, боттары очулдурар.
Кол редакторлар Светлана Сюр-ооловна болгаш Артур Ойняр-ооловичини дыка эки ажылдап чораан деп Сайлык Монгуш чылыы-биле сактып чоруур. Эртем-билии шыырак, негелделиг, харыысалгалыг болгаш кижи бүрүзүнүң амыдыралын эки билир, кижи бүрүзү-биле чоок чугаалажыр турганын үнелел болгаш хүндүткел-биле сактып артып калган.
Ажыы-биле чугаалаарга, Сайлык Монгуш тыва парлалганың сөөлгү 30 чылының хөгжүлдезиниң дириг херечизи болуп турар. Аңгы бухгалтериялыг, аңгы машиналарлыг, хөй килдистерлиг улуг албан черинге акша-шалыңы шору, корреспондентилер болгаш бижикчилер гонорарын база ап чораан үелерни, харын-даа мырыңай ай-айы-биле шалың үнмес берге үелерде «Тройка» деп садыгдан аъш-чем, чугула херек барааннарны бижидип алыр чораан үелерни ажып эрткен. 2023 чылдан бо хүннерге чедир «ТываМедиаБөлүк» Парлалга бажыңы» деп улуг албан чериниң иштинде «Шын» солуннуң редакциязы деп килдистиң удуртукчузу болуп ажылдап турар. Удуртур ажылга эптиг, бодун кажанда-даа өскелерден бедик кылдыр алдынмас, биче сеткилдиг, чазык, бөдүүн. Ынчалза-даа негелделии болгаш харыысалгалыы кончуг. Ажыл негээнде, чамдык улус ышкаш, алгырып-кышкырып, сөгленип турбас. Четпес чүүлдерни эде кылыптар кылдыр эп-чөп-биле негээр, херек болза, боду дузалажыптар.
Коллективке ажылдап кирип келгеш, бир-ле дугаар эскерген чүүлүм – редакцияга кээп турар улуг назылыг номчукчулар, бижикчилер-биле эптии. Оларны хүлээп алгаш, сагыш-сеткилин дүвүредип чоруур айтырыгларын кичээнгейлиг дыңнап, эккелген материалдарын хүлээп алыр. Эдип-чазааш, парлап болгу дег чагааларны корреспондентилерге тус-тузунда дагзып каар. Парлаар хире эвес болза, мегелеп, соңгаарладып, үе эрттирип турбас, авторнуң арнынга дорт чугаалааш, эгидер. Кады ажылдап чораан хоочуннарын черле утпас, бо-ла сактып чугаалай бээр. Арга-сүмезин алыры-биле ам-даа харылзажып, долгажып чоруур дагдыныкчылары бар.
«Шын» солуннуң редакциязын ийи дугаар бажыңы кылдыр санап чоруур удуртукчувус ам-даа хөй чылдарда чонунга бараан болуп чоруурунга идегээр-дир бис.
Надежда Куулар.
Чурукту маадырның архивинден алган.
Чуруур-даа, бижиир-даа чазык коллегам
“Шын” солуннуң бо юбилейлиг үндүрүлгезин ажыглап, кады ажылдап чоруур коллегам, тыва парлалганың база бир көскү ажылдакчызы, Алдынай Николаевна Аракчаа (Соян) дугайында бижикседим.
Школа соонда суурунуң «Дамырак» уруглар садынга кижизидикчи башкылап ажылдааш, улаштыр Кызылдың башкы училищезинче өөренип киргеш, 1995 чылда дооскан.
Алдынай Николаевнаның тыва парлалгага бирги базымнары “Эне сөзү” солуннуң редакторунуң секретары кылдыр 1995 чылдан ажылдап эгелээш, 2013 чылга чедир ЭВМ оператору, солун өрүкчүзү, оон харыысалгалыг секретарынга чедир ажылдаан. Ол солунга ажылдап турган үезинде доктаамал чаа-чаа чүүлдерни дилеп, шиңгээдип, бодунуң чогаадыкчы талаларын көргүзүп, “Кадын” сеткүүлдүң чурук каасталгаларын кончуг чараш кылдыр хол-биле чуруп, чоорту номнар, сеткүүлдер өрүп үндүреринге мергежий берген.
Парлалга ажылынга элээн дыңзый берген специалисти 2013 чылда “Шын” солуннуң дизайнер-өрүкчүзү кылдыр шилчиткен. Бир чыл эрткенде, ол-ла солунга корреспондентилеп, эртем болгаш өөредилге адырын харыылавышаан, чедимчелиг ажылдап чоруй, 2017 чылдан тура экономика, көдээ ажыл-агый болгаш үлетпүр талазы-биле солун материалдарны бижип турган. Кандыг-даа чогаадыкчы ажылдакчыга хөй угланыышкынныг материалдар бижиири солун. Ынчалдыр Алдынай Николаевна 2018 чылдан тура спорт болгаш культура адырын база сонуургап, чедиишкинниг спортчулар болгаш культура ажылдакчыларының дугайында номчуштуг материалдарны удаа-дараа бижигилээн. 2021 чылда “Шын” солуннуң кол редакторунга, 2022 чылдан бо хүнге чедир солуннуң харыысалгалыг секретары болуп ажылдап турар.
– 1995 чылдың декабрь 1-де Парлалга бажыңынче ажылдап киргеш, бо хүнге чедир ында ажылдап чор мен. «Эне сөзү» солундан эгелээш, улаштыр «Шын» солунга хөй-ле сураглыг, ат-алдарлыг хоочун журналистер-биле ажылдап чораанымга чоргаарланып чоруур мен.
Солун ажылы – нарын болгаш чогаадыкчы. Көдээ ишчилер-биле ужуражыры, ылаңгыя малчыннарның амыдыралы меңээ эң-не солун. Сургакчылаашкыннар үезинде кандыг-даа солун таварылгалар болгулаар чүве. Бир катап Тываның көскү журналистериниң бирээзи чораан Владимир Федорович Чадамба-биле Эрзин кожуунче сургакчылап чораанывыс уттундурбас.
Ынчан ноябрь ай төнчүзү, дыка кылын хар чаапкан. Цехче чоокшулап олурувуста, ооң даштынга чыткан дыка улуг бызаа дег ыт тура халааш, бисче удур чүгүрүптерге, Владимир Федорович улуг хөртүкке маңнап чадай-чадай, кээп ушту. Ол хиреде холунда фотоаппарадын өрү көдүрүп алган чыдыр. Чүгле бижиир эвес, чурук база тырттырарынга мергежээн дуржулгалыг журналистиң холдан салбас техниказынга камныы, ажылынга кайы хире бердингени оон-на көскү. (Бисче удур халаан ыттың чаптанчыг аажызы ындыг тыва ыт болду, чассыыр).
Владимир Фёдорович хоочун коллегам-биле кады ажылдаарга чиик, оюн-баштак, хөглүг. Ындыг онзагай кижилер-биле кады ажылдап, оларның арга-сүмезин ап чорааным – аас-кежиим деп санап чоруур мен – деп, Алдынай Николаевна солун сактыышкыны-биле үлешти.
Бо-ла кады ажылдап келгеш, коллегамның даанган ажылын туткан соонда, албан эчизиге чедирер шыңгыы харыысалгалыын, ажылды кады кыла бээрге, чиик, оожум-топтуг бүдүштүүн, солунга материалдар бижип, оларын тудуп алгаш парлап бээрин дилеп кээп турар хөй санныг улуг назылыглар-биле хүндүткелдиг чугаалажып билирин үнелеп чоруур мен. Ол ышкаш солун неделяда ийи катап үнүп турган үелерде, субботада үнер солуннуң ээлчеглиг үндүрүлгезин белеткей бергенивисте, бир-ле материалга чурук каасталгазы херек апарганда, интернет “чушкуп”, шаг боор бис. Ындыг таварылгада Алдынай Аракчаа саат чокка боду туткаш, чуруй кааптар кижи.
Карина Монгуш.
Чурукту "Шынның" архивинден алган.
Хоочун коктуг
ТР-ниң улустуң чогаалчызы алдар-аттыг коллегам-биле «Шын» солуннуң 100 чыл болган оюнуң үезинде эгин кожа кады ажылдап чоруурумга бүдүү иштимде чоргаарланып чоруур мен. Байырлалдың бүдүүзүнде «Шын» солунга канчаар ажылдап келгенин айтырдым.
– Институт соонда Эрзинге башкылааш, оон төрээн кожуунум Улуг-Хемге ажылдаар дээш, тус черниң улус өөредилгезиниң килдизинге чеде бердим. «Солунга бижип чораан силер бе дээрге, ийе, 1976 чылда "Тываның аныяктары" солунга «Оглум чазы» деп шүлүктү бижээн мен» дидим. Владимир Тока ол шүлүкке аялга бижип каарга, Галина Сюрюн ырлап чор. Ол дарга «Тываның аныяктары» солуннуң көктешкизин ашкаш, мээң шүлүүмнү тып алды. «Шын» солунга база материалдар бижип турганымны чугааладым. «Улуг-Хем» деп солун ажыттынар, аңаа ажылдаар силер бе?»– дээрге, чөпшээрештим. Шылгалда эрттирерге, дөрт-беш кижиниң аразындан шилиттиндим. Түр үеде Шагаан-Арыгның ниити чуртталга бажыңынга кижизидикчиледип каан. Ноябрь айда, соой бергенде, соңга чылыглап сыскып турарымга, кара «Волга» халдып келди. Чычаандан бир дарга дүжүп келгеш: «Суваң Шаңгыр-оол деп кижиниң өрээли кайызы ирги?» – деп айтырды. «Мен-дир мен»– дээримге, «Мени Чооду Кара-Күске дээр. «Улуг-Хем» солуннуң кол редактору-дур мен. Келир неделяда ажылдап эгелээр бис» – дээн. Типография бажыңының тудуу доостурга, солун парлаар дериг-херекселин эптеп, тургузуп ажылдап кириптивис. Күнзековичиниң өөнүң ишти Сереңмаа Сояновна-биле чаңгыс өрээлге кады ажылдап олурдувус. Шоолуг-даа бижип билбес кижини мени Сереңмаа Сояновна айтып тургаш өөретти. Дүне бажыңга бижип алгаш-даа кээп турдум. Кызымак турганым ол. Дуржулгалыг хоочун журналистер шупту парлаар машиналарлыг, чүгле мен машина чок турдум.
Баштайгы редакторум
Журналистикага бир дугаар даргам Чооду Кара-Күске Күнзековичиниң дугайында солун чугаа бар.
Күнзекович бир эртен «изиг» медээлер чыыры-биле Чадаананың райком комсомол секретарынче долгааш, «Экии! Редакциядан долгап тур бис. Кым дыңнап тур?» дээрге, ындында кижи «Дииспей дыңнап тур» деп-тир. «Мен Кара-Күске-дир мен» дээрге, Дииспей дарга хорадааш, телефон тудазын салып каапкан. Ийи дарга сөөлүнде таныжып алганнар.
Даргамның шолазы
«Тыва» КТРК телеканалга 9 чыл ажылдаан соонда, 1987 чылда «Шын» солунга ажылдап келдим. Ынчан кол редактор Валерий Севилбааевич Шаравии мени хүлээп алгаш, «Дужунда өрээлде оралакчы редактор Григорий Ивановичиге баргаш, чугаалажып ал» дээрге, дужунда өрээлче киргеш, «Кол редактор мени силерже чорудупту, Григорий Иванович» дээримге, каяа ажылдап, чүнү канчап чораанымны байысаагаш, көдээ ажыл-агый килдизинге ажылдадып каан. Ооң соонда билип кээримге, Григорий Иванович дээрге, шолазы болган. 2-3 неделя дургузунда даргамны шолазы-биле адап чоруп турган болдум. Шын ады Күстүгүр Күдерекович деп кижи болган. Редакцияның ажылдакчылары үргүлчү Григорий Иванович деп шолалаар. Күстүгүр Күдерекович база тоовас, шола адынга өөрени берген турган хире. Амдыгаа чедир кайгаар мен. Ол кижини та чүге Григорий Иванович деп шолалап турган чүве.
Айдың ОНДАР.
Буян ООРЖАКТЫҢ тырттырган чуруу.
Үш кошкарлыг муң кара хөй
“Шын” солуннуң редакциязында ажылдап турар чогаадыкчы ажылдакчыларының бирээзи, коллегам Карина Кара-ооловна Монгушту чүгле солуннуң номчукчулары эвес, тыва радионуң дыңнакчылары, телекөрүкчүлер болгаш республиканың чогаадыкчы интеллигенциязы эки таныыр. Ол тыва журналистиканың бүгү адырларынга ажылдап каапкан.
Боду ыраккы Мөңгүн-Тайганың Мөген-Бүрен чурттуг. Аңаа ортумак школаны 8 класска чедир өөренгеш, Кызылдың башкы училищезинче өөренип киргеш, 18 харлыында баштайгы ортумак тускай эртемниң дипломун холга алган. Ажыл-агыйжы намдары өөредилге адырындан эгелээн-даа болза, ол адырга үр эвес ажылдап чорда, “Мөген-Бүрен” совхозтуң комсомол комитединиң секретарынга чажыт бадылаашкын түңнели-биле ниити хуралга соңгуп каан. Улаштыр кожууннуң удуртулгазы ону кадрлар курлавырынче киирип, коммунистиг партия кежигүнүнге хүлээп, удуртукчулар билиин бедидер Тываның Обком партиязының чанында Марксизм-ленинизм университединге өөреткеш, улаштыр Новосибирск хоорайда Партияның дээди школазынга дээди эртем чедип алыры-биле чоруткан. Аңаа ийи дугаар курс чедир өөренип турда, коммунистиг партия дүжүп, чуртка эде тургустунуушкуннуг сандараашкын чылдарында ук өөредилге черин түр када хаапкан. Кажан ону РФ-тиң Президентизиниң чанында Сибирьниң күрүне албанының академиязы кылдыр эде тургусканда, катап 1-ги курстан тура өөренгеш, доозуп алган. Удуртукчулаар быжыг эргени берген диплом холунга турда-ла, ол тыва журналистиканы шилип, баштайгы базымнарын 2000 чылда “Тываның аныяктары” солундан эгелээш, кол редакторунга чедир ажылдааш, улаштыр “Тыва” КТРК-ның радио албанынга шеф-редакторлап, телевидениениң “Медээлер” албанынга 10 ажыг чыл ажылдааш, катап база парлалгаже эглип, 2019 чылда “Шын” солуннуң кол редакторунга, 2021 чылдан эгелээш, амга чедир улуг корреспондентизи болуп ажылдап чоруур.
Ол Парлалга бажыңынга ажылдап эгелээниниң дугайында мынчаар чугаалады:
– Бир дугаарында, Тываның төөгүзү-биле тудуш 100 харлап турар бо улуг солунга аңгы-аңгы чылдарда ажылдап чораан бүгү хоочуннарга чавыс мөгейип, амгы үеде кады ажылдап чоруур коллегаларымга быжыг кадыкшылды, моон-даа соңгаар чогаадыкчы чедиишкиннерни күзээрин чөпшээреп көрүңер!
25 чыл бурунгаар Парлалга бажыңынче бир дугаар кирип келгеш, дыка хөй даргалар ажылдап олурар чер-дир деп билип турган мен. Чүге дээрге ооң коридорларында кылаштажып турар улусту көөрге, шириини кончуг, шупту костюм кеткен, галстуктарлыг акыйлар колдаан боор. Журналистерни чонга хүндүткелдиг бир тускай кижилер кылдыр көрүп, оларның аразынче ажылдап кирип келгенимге бүдүү өөрүп, дыка улуг сонуургалдыг “ТА” солунга корреспондентилеп ажылдап эгелээн мен.
Ынчангы коллегаларым-биле редакторувус Вера Ооржаковна Кууларның даалгазын күүседир дээш, Парлалга бажыңының дөрт дугаар каъдындан аажок далажып, чаданы куду халып бадыптар бис. Ийи дугаар каътка кээривиске, “Шын” солуннуң ажылдакчылары бадып чыдар болза, оларның мурнундан эртеринден эпчоксунар, чеже-даа далажып чораан болза, соондан оожум кылаштап чоруй эрттирипкеш, оон улаштыр маңнап-ла каар турдувус. Хүндүлээривис ындыг турган. Таан-оол Хертек, Галина Монгуш, Вера Куулар, Артур Хертек, Владимир Чадамба, Күстүгүр Сат, Ондар Охемчик, Дангыт Чыдым, Галина Маспык-оол, Кара-Күске Чооду, Александр Шоюн болгаш өске-даа тыва журналистиканың хүндүлүг хоочуннарын ынчан чаа-ла танып эгелеп турган үелеривис чүве...
Чылдар эрткенде, бир чыл болгаш 95 харлаар солунга 2019 чылда кол редакторунга томуйлаптарга, кайы хире улуг харыысалганы менде онааганын сүрээдей аарак билип турдум. Юбилейлиг чылга тураскааткан баш бурунгаар план-хемчеглерниң аразынга эң баштайгы эрги моол дылга үнүп турган солуннарны очулдурар дугайында бодал кол черни ээлеп турган. Ол улуг ажылды эгелээр мурнунда, ол-ла чылын Сочиге болган "Бүгү Россия–2019" ХХIII журналистер шуулганынга Тываның өгбе солунунуң таныштырылгазын (перзентация) кылыры-биле, ТР-ниң Национал күрүне архивинден эрги моол дылда үнген баштайгы солуннарының хоолгазын болгаш боттарывыстың белеткеп алганывыс видеороликти чедиргеш, улуг үнелелди алгаш, фестивальдың шаңналынга төлептиг болганывыс уттундурбас. Улаштыр эрги моол дылга үнүп турган 5 солунну очулдурар төлевилелге киришкеш, солуннуң эрткен төөгүзүн сонуургап танышкаш, кандыг-даа кадыг-берге чылдар таваржып турган болза, сүлдези бедик, дыка күштүг солун дээрзин үнелеп билдим. Ол ышкаш шаанда араттар “Шын” солунну “Муң кара хою үш кошкарлыг” деп тывызыктап чорааны дыка чаптанчыг.
“Шын” солуннуң школазын эртери ындыг-ла белен эвес. Бодум хоочуннардан көрүп, билип алган чүүлдеримни улам быжыглап, ам-даа хөй чүүлдерге удур өөренип, дыл-домаамны улам-на эдип, тыва дылымга арыг чугаалап чорууйн дээш, бо солундан дыка хөй чүүлдерни билип ап чор мен. Өгбе солуннуң 100 чыл оюн демдеглээн үезинге таваржып ажылдаары – аас-кежик-тир – деп, Карина Кара-ооловна чугаалады.
Россияның Журналистер эвилелиниң кежигүнү, Тываның журналистер эвилелиниң баштаар чериниң даргазы Карина Монгуш хөй санныг шаңнал-макталдарның эдилекчизи, чаңгыс эвес удаа журналистерниң профессионал мөөрейлериниң тиилекчизи болурундан аңгыда, Республиканың караа көрбес улустарының тускайлаттынган ном саңынга 10 ажыг чыл дургузунда хөй аудио-номнарны номчаан. Оларның аразында Кызыл-Эник Кудажының “Уйгу чок Улуг-Хем” тоожунуң дөрт томун 43 шак 34 минута хемчээлдиг номчуп кааны төөгүге артар. Оон аңгыда Карина Кара-ооловна “Чиңгис-Хаанның чажыды” (режиссёр Андрей Борисов. Якутия) уран-чечен фильмге, «Сны небесного мавзолея» (режиссёр Марианна Рубынок. Лондон), “Услышь свой голос” (режиссёр Светлана Стасенко, “Оскар” шаңналының эдилекчизи. Москва) барымдаалыг фильмнерниң кино тырттырар бөлүүнүң кежигүнү болуп ажылдаан дуржулгалыг.
Ш. СуваҢ.
Чурукту маадырның архивинден алган.
Соңнай үнген мыйыс
Чуртталгага солун, бир-бир бодаарга, каттырынчыг-даа, чаптанчыг-даа ышкаш сагындырар таварылгалар тургулаар. Кижиниң чуртталгазынга болган ындыг таварылгалар, эрткен-барган болуушкуннар дугайында чырык, чылыг сактыышкыннар бооп, угаан-сегээнни сергедип чоруур. Бистиң “Шын” солуннуң журналистериниң аразынга база солун таварылгалар болгулаар чүве.
Ынчан “Шынның" редакторунга Александр Шоюн ажылдап турган.
Бир хүн мээң өрээлимге кирип келгеш:
– Сээң килдизиңге ажылдап турган Айдың Ондар катап солунга ажылдаайн деп, ажыл айтырып, телефоннап келди. Бижиири кандыг кижил? – деп айтыра-дыр.
– Бижиири эки – деп харыыладым.
– Чаа, эртен чедип кел деп чугаалаайн – дээш, даргам үне берди.
Даарта кол редактор өрээлге чедип келгеш:
– Айдың Ондар кыс кижи ышкажыл – дей-дир.
Кайгап кагдым.
– Кыс кижи харын – дидим.
– Айдың Ондар мен дээрге-ле, оол кижи ажылдап кээр, харын эки-дир деп бодааш, дүүн телефонга ооң үнүнче кичээнгей салбайн барган-дыр мен – дээрге, каттыржып кагдывыс.
Айдың Ондарны эң баштай көргеним мындыг чүве. 2014 чылда “Шынның" кол редакторунга ажылдап турган Инна Дамба-Хуурак мени өрээлинче келдирткеш:
– Компьютерде өрүп каан материалды номчуп көрүңерем– диди. – Кандыг-дыр?
Номчааш:
– Бижиири багай эвес-тир – деп кагдым.
– Ындыг болза силерниң килдизиңерге ажылдазын – деп, Инна Мамбый-ооловна чугаалады.
Ниитилел-политиктиг килдиске кады ажылдап эгелээн бис. Тыва дылга багай эвес-даа бижиир кижиге ниитилел-политиктиг темаларга материалдар бижиири элээн берге боор чүве. Хамык-ла политиктиг терминнер, тыва дылче очулдурары эпчок янзы-бүрү организациялар аттары дээш-ле бижиирге– каңдай, аас-дылга кагылчак сөс-домак-ла хөй. Кады ажылдаан дуңмамга оларны канчаар эптештир бижиирин тайылбырлап турдум. Шак-ла ынчаар Айдың кандыг-даа темага материалдар бижииринге мергежээн кижи.
Мээң бичии уругларга бижээним “Хүн-Херелден аалчылар” деп номумну 11 харлыында-ла номчаан болду. “Оон-на номчулгага сонуургалым оттуп, тыва дылда чогаалдарны харамдыгып номчуур апарган мен” деп Айдыңның чугаалааны меңээ өөрүнчүг болбайн канчаар.
Ол-ла хевээр Ондар биле мен 11 чыл кады ажылдап чор бис. Айдыңның арга-дуржулгазы улгаткаш, мээң бижээн материалдарымда чедер-четпестерни эскерип, айты бээр апарган. Тыва улустуң мерген үлегер чугаазында “Соңнай үнген мыйыс кулакты ажыр өзер” деп чүве ол ыйнаан.
Шаңгыр-оол Суваң, хоочун журналист.
Чурукту маадырның архивинден алган.
Биче сеткилдиг, бүзүрелдиг
“Шын” солуннуң 100 чыл болган оюнда ооң демниг редакциязының бүрүн эргелиг кежигүнү болуп ажылдаары, ылаңгыя аныяк журналистерге чоргаарал, харын-даа улуг аас-кежик деп бодаар мен. Амгы үеде редакцияда ажылдап турар аныяк журналистерниң аразында Чыжыргана Олеговна Сааяны номчукчулар элээн таныыр апарган-даа болза, бо үндүрүлгевиске аныяк коллегам дугайында тодаргай чугаалаары артык эвес деп билдим.
Чыжыргана Саая Тываның күрүне университединиң Кызылдың башкы институдунуң эге класстар болгаш тыва дыл, чогаал башкызы деп мергежилин 2015 чылда дооскан. "Шын" солунга 2019 чылдың декабрьда корректор кылдыр ажылдап кирген. Көңгүс аныяк коллегазын редакция бүгү талалыг шылгап, очулдурукчу ажылды база даандырган. Кандыг-даа даалганы саат чок күүседиптер, дээди эртемниг специалисти чоорту өөредип, солун ажылынга кызымак тура-сорук, шыңгыы харыысалга негеттинер дээрзин хоочуннар чагып-сургап турган. Үр болбаанда, бодунуң талазындан кызымаккай, бергелерге торулбас, биче сеткилдиг аныяк коллегавыс корреспондентилеп эгелээш, бо хүнге чедир улуг сонуургалдыг ажылдап чоруур. Журналистикаже баштайгы базым чүден эгелээнин сонуургаарывыска, ол мынчаар харыылады: “Дээди өөредилге черин дооскаш, школага ажылдай бергеш, тыва дыл-биле каяа бүрүнү-биле ажылдап болурун боданып, тыва дылды аажок сактып, чоктап турган мен. Бодумнуң сеткилимге тааржыр ажылды тып алыр дээш, оралдашканымның түңнели-дир”.
Ооң чогаадыкчы салым-чаяаны школачы үезинде илереп келген-даа болза, солун-сеткүүлге чидиг угаанныг кижилер ажылдаар деп билип турган. Ол бодун дилеп чоруп тургаш, “Шын” солунче ажылдап кирер аас-кежиктиг болганын демдеглээн:
“Шын” солунга ажылдап чедип келиримге, тыва дылдың дүрүм бүрүзүн, биче секти кажан салыр-салбазын сайгарар, ол дээш изиг-изиг ажылдап турарын көргеш, аажок магадаан мен. Маңаа ажылдааш, дыка хөйнү билип, өөренип ап чор мен. Сактырымга, ооң мурнунда мээң сагыш-сеткилимге четпейн турган чемишти берип, суггат чедир албайн турган үнүштү суггарыпкан дег апарганын эскерген мен”.
Ол үеде аныяк специалисти кады корректорлап ажылдап турганы хоочун коллегазы Вера Ооржаковна Куулар солун ажылын тайылбырлап, өөредип турган. “Ол аажок шыңгыы, чаңгыс-даа частырыг эрттирбес дээш, аажок сагыш човаар кижи. Кылын кыдыраашка албан черлериниң, яамыларның аттары дээш оон-даа өске албан ёзугаар ажыглаар дүрүмнерни, тыва дылдың болганчок таваржып келир дүрүмнерин бижип алырын сүмелээрге, ынчаар ажылдап турган бис”– деп, Чыжыргана Саая дагдыныкчызының дугайында чугаалаан.
“Шынның аалчызы” деп рубрика-биле үнген онзагай кижилер дугайында номчааш, ол бодунга түңнелдерни үндүрүп, эде-хере боданыр турганын ол демдеглээн. Корреспондент кижи чоннуң хей-аъдын, сүлде-сүзүүн көдүрер, амыдыралда экини-даа, багайны-даа сайгара боданып, бижип тургаш, солун-сеткүүлге бижээн чүүлдерин таварыштыр номчукчуларны бодандырыптар күчү-күштүг дээрзин ол чугаалаан: “Журналистерниң амыдыралда ролю улуг. Кижилерниң угаан-медерелинге, бодалдарынга олар салдарны чедирип турар. Ынчангаш улуг харыысалгалыг ажыл деп үнелээр мен”. “Шын” солунга ажылдап келгенин амыдыралдың аян-чоруу деп ол санаар.
“Шын” солуннуң хоочуннарынга, амгы коллегаларымга, хөй санныг номчукчуларынга солунувустуң 100 чыл оюн уткуштур байыр чедирип, бүгү-ле чүүлдеринге экини күзедим!” – деп, Чыжыргана Олеговна чугаалады.
Оожум, эш-өөрүнге хүндүткелдиг аныяк корреспонденти 2022 чылда Тываның журналистер эвилелиниң кежигүнүнге кирген. Ол ышкаш Тыва парлалганың тургустунган төөгүзүн элээн ханы шинчилеп, эртем ажылы камгалаар сорулгалыг. Чыжыргана Олеговнаның бо күзели чоорту бүде бээринге бүзүреп, демир-үжүү ам-даа чидиг болурун күзедивис.
Карина Монгуш.
Чурукту маадырның хууда архивинден алган.
«Шынның» судалы ам-даа күштүг
«Шын» солуннуң корреспондентизи Надежда Куулар (Дун-Куулар) журналистиканы студент чылдарында-ла сонуургап эгелээн. 1994 чылда «Деткимче» солуннуң корреспондентизи апарган. «Деткимче» солунга материалдарны бижип, баштайгы чогаалдарын база парладып турган.
Надежда Куулар 1994 чылда болган аныяк чогаалчылар семинарының киржикчизи бооп, Тываның улустуң чогаалчызы Кызыл-Эник Кудажының бедик үнелелин алган. Ооң семинарга сайгартып турганы «Ынакшылда назы-хар чок» деп баштайгы тоожузу «Улуг-Хем» сеткүүлүнге парлаттынган. Дараазында чогаалдарын Идегел Каң-Чойган деп чогаадыкчы шолазы-биле парладып турган.
Чогаал делегейинче оруун изеп берген башкызы – ТР-ниң улустуң чогаалчызы Николай Куулар. Өөреникчи тургаш, республика чергелиг «Тыва чечен чогаалды эки билирлер» деп олимпиадага киржип, тиилекчилер санынче кирген. Николай Шагдыр-ооловичини олимпиада үезинде танып алгаш, шүлүктерин чорудуп, хынадып эгелээн. Баштайгы «Надя Рушевага», «Аржаан дуңмам» деп шүлүктерин «Тываның аныяктары» солунга Николай Куулар парладып берген деп сактыр болду. «Улуг-Хем» сеткүүлге парладыр чогаалдарын кол редактору Черлиг-оол Чашкынмаевич Куулар хол-биле бижип каан кылын кыдыраажын эккелдирип алыр турган. Чай чок өөренип чоруп турда, телефонга гонорарын алыр кылдыр кыйгырыптары дег өөрүшкү чок турган.
Ажылдап турганы солуну дүжүп каарга, өөредилгезин уламчылап, дээди эртемин чедип алгаш, төрээн сууру Хөндергейинче башкылап чорупкан. Аныяк башкы чораан үелеринде «Анкорр» бөлгүмүн, «Чүткүл» эртем ниитилелин удуртуп, өөреникчилерниң чогаадыкчы салым-чаяанын ажыдып, диңмиттелдир ажылдап чорааш, өөредилге адырынга директорнуң кижизидилге талазы-биле оралакчызы, школа директору, Кожууннуң өөредилге килдизиниң методизи деп албан-дужаалдар-биле ара каггаш, муниципалдыг албан-дужаалче кирген. Патриотчу сеткилиниң күштүү-биле өскен-төрээн Хөндергейинге ийи хуусаа улаштыр чагырга даргазы кылдыр ажылдааш, дыка хөй чаартылгаларны холу-биле кылып, дүн-хүн дивейн бердинип ажылдаан.
«Кылыксаан ажылдарым боттандыргаш, хүлээлгем күүсеттим деп бодап тур мен. Тудуг-суур, социал-экономиктиг сайзырал, чонумнуң амыдыралы, суурумнуң чаа овур-хевири дээш ажылдап чорааш, бир миннип кээримге, сеткилим ханызында каш чыл бурунгаар каапканым сонуурганчыг, солун ажылым көзү имистелип чыдар болду-ла. Ону улаштыр хөрлээледип көөр чоор бе дээш найысылалда чедип келдим» – деп, ол чугаалаан.
Шак-ла мынчаар Надежда Куулар «Шын» солуннуң быжыг коллективинде 100 чыл оюн демдеглээр төөгүлүг чылда кирип келген. «Шынга» ооң хамаарылгазы бир тускай. Чалыы үезиниң сактыышкыны-биле холбаалыг. Бичии Надяның өг-бүлезиниң чагыдылгазы кончуг хөй турган: «Шын», «Тываның аныяктары», «Ленинчи орук», «Сылдысчыгаш» «Пионерская правда», «Комсомольская правда», «Аргументы и факты» деп солуннар, «Пионер», «Костер», «Мурзилка», «Корея» деп сеткүүлдер ай санында кээр турган. Хүннүң-не соңга караандан почтачы Чечекмаа Эдер-ооловнаның «Шын» солуннарын суккан улуг барбазы-биле эртерин кедээр турган. Уткуй үне халааш, солуннарны мурнай киирип эккелген кижи эр хей болур. Эрттирип алган болза, үне халааш, көөр – херим чарыында иштинде эңдерик чагааны суккаш, сып каан «Шын» солунну орлу бербес кылдыр камныг дүжүрүп алыры – база бир өөрүшкү. Кара далай эриинде «Орлёнок» лагеринге дыштанып чораан болгаш, Россияның аңгы-аңгы булуңнарындан эң-не хөй чагаа Надяга кээр турган. Хүнде 5-6 чеде бээр. «Шындан» номчуп алган медээлерин ол понедельник санында клазынга политинформация шагында чугаалап бээр чораан.
«Шынның» хоочун бижикчилери, номчукчуларының хүннүң-не редакцияга кээп турарын Надежда Куулар улуг чедиишкин деп санап турар. «Чеже-даа үе-шаг өскерлип, эртем-техника сайзырап, бүгү медээ «Интернет» деп делегей четкизинде апарган болза, «Шынның» судалы ам-даа дыңзыг соп, номчукчуларын, бижикчилерин чидирбейн турары дээрге-ле солуннуң ат-алдарының улуу, хүндүткел-дир, мөгейиг-дир. Бо коллективтиң кежигүнү болганым аксым кежии- дир» – деп, ол бодунуң бодалы-биле үлешти.
Чыжыргана СААЯ.
Чурукту маадырның архивинден алган.
Солун бодарадыкчызы
Солун үндүрер ажылга чыскаакчы кижиниң ажылы улуг рольду ойнаар. Ол корреспондент кижиниң бижээн материалын солуннуң макединге чараштыр тускай чурум-чыскаал ёзугаар чогаадыкчы салып, чуруктарның тааржыр-таарышпазын көрүп, шынар чок чуруктарны, орнунга салыр чурук аргажок тывылбайн барза, эдип-чазаар, шынар киирер, сөзүглелдиң үжүктериниң улуг-бичезин таарыштырар дээш хүлээлгелери-ле хөй. Солун чыскаакчызының ажылын чамдык солунчулар акушер эмчиниң ажылынга база дөмейлээрлер. Чүге дээрге солуннуң төрүттүнеринге дорт хамаарылгалыг кижилер деп санаттынар. Оларның бирээзинге Алимаа Кызыл-ооловна Ооржак хамааржыр. Ол барык аныяандан тура-ла бо ажылды кылып чоруур хоочун ажылдакчы.
Чылдан чылче үениң агымы-биле чаа-чаа технологиялар, аргалар тыптып, сайзырап бар-ла чыдар. Ынчалза-даа Алимаа Кызыл-ооловнага бо бүгүнү үргүлчү өөренип, шиңгээдип тургаш ажылдаары харын-даа солун дээрзин ол демдеглээн: “Ажыл-ишчи чылдарымның эгезинде бо мергежилди полиграфист деп адаар турган. “Өрүүр, салыр, тыртар, долдурар, чыскаар, уштуп кааптар, казыыр, солуй салыр” деп бистиң ажылывыска доктаамал ажыглаттынып турар сөстерниң утказы бир өске. Анаа кижи ону дыңнаарга, утказы билдинмес. Ынчангы полиграфистерниң, амгы солун чыскаакчыларының мергежилиниң аайы-биле ажыглаар сөстери ол. Бо ажылдап келген чылдарым дургузунда чаартылгалар хөйү-биле болган. Үеден үеже чаа-чаа технологиялар, аргалар тыптырга, ону өөренип алгаш, ажылывыска ажыглап чоруур бис. Бистиң даргаларывыс билиг бедидер курстарже чорудуп, башкыларны-даа чалап эккеп турар”.
Чыскаакчының ажылы анаа-ла техниктиг ажыл эвес, а кижиниң чогаадыкчы талазын база сайзырадыр дээрзин Алимаа Кызыл-ооловна демдеглээн: “Солун ажылынга чогаадыкчы үлүг-хуувусту база киирип турар бис. Солуннуң арыннарын эде-хере салып, каастап, аңгы-аңгы хевирлерлиг кылдыр шенеп, ниитизи-биле чугаалаарга, дизайнын кылып турар бис. Чижээлээрге, телевидениеге башкарыкчы кижини чонга чараш көзүлзүн дээш, арны-бажын будааш, хевин бодунга тааржыр чараш кылдыр көстүр бе дээрзин өөренип көрүп турары дег, бис база-ла солуннуң даштыкы овур-хевири чараш, көрүштүг болзун дээш чогаадыкчы ажылдап турар бис. Ол база кончуг харыысалгалыг ажыл”.
Алимаа Кызыл-ооловна хөй чылдар дургузунда бо ажылга ажылдап каапкан кижи болгаш, үениң агымы-биле чаа аргаларның өскерлип турарын эскерип чоруур. Амгы үеде чурагайлыг технологиялар дузазы-биле ажыл чүгээртээн-даа болза, кадыкка хоралыг талалары база тыптып келгенин демдеглээн. Хемчээли улуг материалдар номчуттунгур, эптиг болзун дээш, база улуг күжениишкинни үндүрүп турар. Хоочун чыскаакчының ажылы редакторлар, корреспондентилер, дизайнерлер, фотокорреспондентилер, корректорлар дээш редакцияда кандыг мергежил бар, оларның шуптузу-биле тудуш харылзаалыг. Алимаа Кызыл-ооловнаның шыдамык, кижилер-биле ажылдап билири солуннуң ажылынга улуг идигни берип чоруур.
“Шын солуннуң 100 чыл оюнга чедир ажылдаптары дээрге улуг аас-кежик, харыысалга, эки үүле-дир. Ол дээш сеткилим ханызындан аажок өөрүп, эрткен үеде кады ажылдап чораан эштеримге, дагдыныкчыларымга, амгы үеде сайзыралдың агымын шиңгээдип алырынга дузалажып, чуртталганы өң киирип чоруур аныяк коллегаларымга кады чаңгыс өг-бүлениң кежигүннери дег ажылдап чоруурувуска чоргаарланып, четтиргеним илередир-дир мен” – деп, Алимаа Ооржак чугаалаан.
Амгы үениң агымы чеже-даа саазын солуннарны мурнап чоруп олурар болза, “Шын” солун дөмей-ле 100 чыл оранчок ажыр чурттаар дээрзинге ол бүзүреп турар. Хоочун номчукчулар, бижикчилер турда, бо солуннуң чүрээ дириг соп чоруур. Аныяк-өскен чеже-даа интернет четкизинден номчуттунар болза, оларның аразында карактарын камнаары-биле саазын солунну база номчуп чоруурлар бар дээрзинге ол идегеп турар.
Чыжыргана СААЯ.
Чурукту ТМГ-ден алган.
Аржана Чамзырын: «Чажыт черден» «Шынче» шилчээн
"1995 чылда Бай-Тайганың Бай-Тал ортумак школазын доозуп турумда, ачам хенертен хан базыышкынынга соктургаш чыдыпкан, улаштыр өөренир арга чок апарган, ачамны хайгаарап артар ужурга таварышкан мен. Дараазында чылын өөредилге черинче документилер дужаар үе эрте бергенде, (улуг угбам ачамны карактаар апарган) Кызыл хоорайга келдим.
Найысылалга кээримге, чаңгысклассчы эжим өрт черинге шала чуур ажыл сүмелээрге, аңаа ажылдай бердим. Аңаа секретарьлап, ажылдап турган Саяна Монгуш хостуг үезинде “согур арга” деп метод-биле бижик кагар машинага мени парлап өөредир турган. Аныяк кижи боорумга, бурунгаар сайзыразын дээш, өөредип турган хире. Менден улуг болгаш бе, бо-ла эки сүмелерин бээр турган. Бир хүн «Дом Бытада» «Прогресс» деп школада өөредип турар-дыр, өөренип ал» деп халып келди. Шала чугбушаан, төлеп өөренип эгелээн мен. Аныяк кижи болгаш шала чуурундан ыядыр, улус кайда ажылдап турарымны айтырарга, «чажыт черде» дээш, черле ыыттавас чораан мен. Бир хүн Клара Кандановна даай-авам «Шын» солунга секретарь херек деп чедип келген. Шынзылгам холга алгаш, чеде бердим. Ол 1998 чыл, эде тургустунуушкун үези, «Шын» солунну саазын чок дээш, парлавайн турар, акша-шалың айлары-биле үнмес, кончуг берге үелер. Ынчалза-даа солуннуң редакциязының ажылы ара соксаваан, 2 дугаар каъттың чартыы бүрүнү-биле «Шынның» редакциязы. Корреспондентилер хүннүң-не материалдарын бижээш, дужаап турган. Дыка-ла тура-соруктуг “шынчылар” чүве ийин. Эң-не солун чүве, «Шын» солуннуң кол редакторунуң секретарының шалыңы өрт черинге шала чуггаш ап турган акшамның чартыы хире эвээш болган. Ол хирезинде ону-даа херексевейн ажылдай берген мен. Көдээ суурга тыва чогаалчыларның номнарын номчуп өскен болгаш, алдар-аттыг чогаалчыларны дыка эки таныыр мен. «Шын» солуннуң редакциязынга Тываның алдар-аттыг чогаалчылары Кызыл-Эник Кудажы, Моңгуш Кенин-Лопсан дээш өскелер-даа материалдарын эккеп кээрлер, оларны диригге аңаа көргеним ол.
Ынчан «Шын» солуннуң кол редактору Василий Ууртакович Хомушку чүве. Ынчалза-даа хөй кезиин Светлана Сюр-ооловна-биле ажылдаан мен. “Суурдан авам келди, Сюр-ооловна” – дээримге, “Чаа”– дээш чорудуптар. Анаа-ла ажыл шагында авам-биле хоорайлап эрттирер турган мен. Авам ышкаш чоок ажылдап чораанывыс ол боор. Артур Ойняр-оолович Хертек солунга кол редакторлап ажылдап турган үезинде улуг өскерлиишкиннер, бүгү тала-биле сайзырал болган деп бодаар мен.
Суурга миннип кээримге-ле, “Шын” солунну почтачы бажыңга эккээр. “Аяк шай”, “Чогаал” дээн ышкаш рубрикаларны дыка сонуургап номчуур турган мен. Чамдыкта солун долдур “Отчет” боорга, бичии кижи дыка хомудаар мен.
“Шын” солунга чээрби ажыг чылдар эрткен. Өгленип, 3 ажы-төлдүг болуп, солун-биле кады улгадып келдим. Ол аразында Тываның күрүне университединиң филология факультединиң тыва дыл болгаш чогаал салбырын 2011 чылда бот-өөредилге-биле доостум. Төрээн коллективимге секретарьлап, кадрлар талазы-биле менеджерлеп, машинакчылап, корректорлап, корреспондентилеп, амгы үеде солун чыскаап ажылдап чоруурум бо. Солун чыскаар ажылдың чажыттарын Сайлык Монгуш биле Алимаа Ооржак меңээ ажыткан.
Бир солун чүве – реклама чок турган үеде бир хүн фотограф Охемчик Ондар: “Шын" солунну тудуп алгаш туруңда, тырттырып көрейн” – деп. Эртенинде солуннуң чаа үндүрүлгезинде чагыдылга кампаниязын чырыткаш, мээң чуруум салып каан болду. Ам бодап турарымга, бир дугаар “Шын” солунну мен рекламалаан хевирлиг мен.
“Шын” солуннуң 100 чыл болган назынының 20 ажыг чылын кады эрттирип, билдингир, шыңгыы, мерген-угаанныг хоочун журналистер-биле кады ажылдааным сагыш-сеткилимде чоргаарал болуп артар.
«Шын» солуннуң алдар-ады биеэги дег бедик эвес-даа болза, 100 чылды ажыр чурттап, чонга шын, ажыктыг, солун медээлерин ам-даа сөңнеп чоруурунга бүзүрээр мен".
Айдың ОНДАР.
Охемчик ОНДАРНЫҢ тырттырган чуруу.
Алёна Лагбы: … чечен чогаал-даа номчуп орарзыг…
«Шын» солуннуң редакциязынга келгеш, реклама килдизинге менеджерлээш, секретарьлааш, очулдурукчулааш, сөөлгү алды чылда корректор болуп ажылдап чоруур Алёна Лагбы редакцияга 2016 чылда келген. «Шын» солунга ажылдап келген үелериңден эң-не онзазынган чүүлүңер чүү ирги, Алёна Александровна дээн айтырыымга ол мынчаар харыылады.
– Тываның башкы колледжизин дооскаш-ла, уруглар садтарынга ажылдап чораан мен. Башкылаашкын ажылындан шылай берген үемде «Шын» солунга ажылдап чедип келдим. Ынчан кол редакторум Александр Шоюн чүве. Бичиимде «Шын» солунну номчуур чораан дээрден башка редакцияның амыдыралының дугайында чүнү-даа билбес келдим. Редакцияга тыва дылдың болгаш журналистиканың хоочуннары «аксакалдары» Даңгыт Чыдым, Владимир Чадамба, Александр Шоюн, Артур Хертек, Шаңгыр-оол Суваң, Надежда Эргеп, Светлана Балчыр, Вера Ооржак дээш өскелер-биле-даа кады ажылдааным аас-кежиим. Шак-ла ындыг мерген угаанныг улус-биле кады ажылдаары-даа болза өөрүшкү-дүр ийин. Келгеш, бир-ле дугаарында, коллективтиң тыва дылының арыын магададым. Обед, ручка, тетрадь дээн ышкаш бистиң пат чаңчыга берген сөстеривисти хоочуннар ажыглавас болган. Обедтээлем дивес, а дүъштеп алыылам деп аразында чугаалажыр боорга, дыка магадаан мен. Хоочун журналистерниң аразынга тургаш, чечен чогаал-даа номчуп орарзыг апаар чүве. Амгы үениң аныяктары дег, хайнактап чугаалашпас улус-тур ийин. Реклама килдизинге ажылдап тургаш, чоннуң төлевирлиг чарлалдарын хүлээп ап тура, бир сайгарлыкчыдан чагыг хүлээп алгаш, «Машина запчастилери хүлээп ап турар» деп бижип каарымга, «Чычаан артык кезектери хүлээп ап турар» деп дыка чараш кылдыр эдип берген. Чиңгине тыва сөстер олчаан сагыжымда арткан. Амыдыралымга ажыглап чоруур мен. Чеже-даа тыва дыл факультедин дооскан болзумза, хоочун журналистер дег тывалай албас турган болдум.
Айдың ОНДАР.
Чурукту маадырның хууда архивинден алган.
Смартфонда эвес, саазын солун база херек
Шимченгир, ажыл кылыры шалыпкын, ажыл шагы төнүп каарга-даа, орайга чедир артып калгаш, янзы-бүрү будуктарлыг кончуг «мөге» демир-үжүүн чиңге холунга эптии кончуг тудуп алган номчуттунуп олурар аныяк кыс бар. Ол дээрге корректор Айлана Ооржак-тыр.
Хынапкан арыннарын кол редакторнуң өрээлинче киир каапкаш, дыка дүрген эстеңнедип чоруптар. Чигзинип турар сөзү бар болза, кайы-бир өрээлче «тук-тук» кылдыр соктай каапкаш, дыка дүрген айтыра-ла бээр. Бир эвес бодунуу-биле дөмей эвес харыы алыр болза, ооң дүрүмү кандыгыл дээрзин ылавылап айтырар. Херек болза, маңнап чорупкаш, «Тыва орфографияның болгаш пунктуацияның дүрүмнери» деп номун эккээр. «Мында мынча деп каан көрүңер даан. Мен бо дүрүмге чагыртып тур мен, а силер кайы дүрүмге чагыртып ынчаар бижиир деп тайылбырлап тур силер?» – дээш, катап-катап ылавылаар – ажылынга ол хире харыысалгалыг.
Бодунуң кол ажылындан аңгыда, Айлана Калиновна коллективтиң хөй-ниити ажылдарынга идепкейлиг киржир. Немей күш азы чычаан херек апаар болза, өөнүң ээзин долгапкаш, кыйгырып алыр. Оозу база өөренген. Чедип келгеш, бодун черле өске кижи азы аалчы кылдыр алдынмас. Черле шагдан тура-ла кады ажылдап чоруур улус ышкаш кылдыр ажыл-херекти аайлажып, чогутчуп бээр.
Айлана Ооржак 2009 чылда Тываның күрүне университединиң филология факультедин дооскан. Тыва дыл кафедразынга лаборантылап, Кадеттер корпузунга башкылап, Өвүр кожууннуң Культура эргелелинге үр эвес үелерде ажылдап чораан. 2014 чылда «Шын» солунга очулдурукчу кылдыр ажылдап кирген. 2023 чылда очулдурукчу деп ажылдан кызырылда-биле үнгеш, катап 2025 чылдың чазынында «Шын» солуннуң корректору кылдыр ажылдап кирип келген. Он чыл бурунгаар коллектив дыка улуг турган, ам каш борбак кижи ажылдап турарынга арай таарзынмайн турарын чажырбады. Ынчалза-даа үениң аайы-биле негелде база ынчап барган деп чүүлге чөпшээрежип турар.
"Шын солунга ажылдай бээримге, хоочун журналист Даңгыт Иргитович Чыдым мээң дагдыныкчым турду. Алдар-аттыг очулдурукчу-биле чаңгыс кабинетке эгин кожа кады ажылдап чораанымга чоргаарланыр мен. Мерген угаанныы дээрге ёзулуг-ла дириг «энциклопедия-ла», кижиниң адазы дег эргим, чазык, баштак дагдыныкчы башкымны чылыы-биле сактып чоруур мен.
Корректор кижиниң ажылының онзагайы – корреспондентилерниң, редакцияже чагаа чорудар бижикчилерниң ажылдарын сонуургап номчууру. Дыка солун материалдарны кижи улуг сонуургал-биле номчуур. Сөөлгү үеде солун ажылын чурагайлыг технологиялар үндүр кызып эгелээн. Хамык медээлерни шуптузун интернет дамчыштыр смартфоннар, компьютерлер экраннарындан көрүп номчуур апарган. Ол чорук кижиниң карактарынга, төп нерв системазынга база хораны чедирип турар. Ынчангаш саазын хевиринде солун амыдыралдан черле читпес болза эки. Өг-бүлелер солуннарны чагыдып ап, ажы-төлүн база солун номчуур кылдыр чаңчыктырар болза эки" – деп, ол санап турар.
Ам бир он хире чыл эртерге, хоочун солунувус кандыг апарган турарыл деп айтырыгны салгаш, бодунуң бодалын илередирин диледим. «Үениң аайы-биле болуушкуннарны, хемчеглерни ол дораан солунда чырыдып турары эки. Өзүп олурар ажы-төлүвүс база чүгле «Шын» эвес, өске-даа тыва солуннарны албан номчуур болзун, бажың бүрүзү чагыдып каан солуннарлыг үеже эглир болзун» – деп, изиг күзелин Айлана Калиновна илеретти.
Надежда Куулар.
Чурукту маадырның хууда архивинден алган.
2025 чылдың август 28 “Шын” №33