Декабрь 7-ниң хүнүнде Чазак бажыңынга онза байдалдарны чайладыр болгаш узуткаар талазы-биле чаңгыс аай күрүне системазының республикада салбырының ажыл-агыйын түңнээн. Ол ышкаш Тывада ол талазы-биле харыысалгалыг яамылар болгаш албан черлери келир 2024 чылдың сорулгаларын дугурушкан.
Чыл төнеринге чедир каш-ла санныг хонуктар артканы-биле Тывада онза байдалдар талазы-биле ажыл-чорудулганы түңнээн. ТР-ниң Чазааның Даргазының оралакчызы Виталий Бартына-Сады бо талазы-биле берге чыл эрткенин демдеглээн. Чыл дургузунда онза байдалдарның 3 аңгы хевири республикага болган. Ооң салдарындан 92 кижи когараан. Оларның иштинде 35-и бичии уруглар.
Бирээде, Кызыл кожууннуң девискээринге Чөөн-Хемчик кожууннуң Бажың-Алаак школазының автобузу орук озал-ондаанга таварышкан. Түңнелинде, 14 кижи кемдээн. Оларның 12-зи бичии уруглар. Амы-тынындан чарылган кижи чок.
Ийиде, 2023 чылдың июнь айда республиканың Сүт-Хөл, Бай-Тайга, Өвүр, Мөңгүн-Тайга, Чөөн-Хемчик, Барыын-Хемчик, Чеди-Хөл, Улуг-Хем, Кызыл кожууннарның девискээринге үер болган. 25 регионалдыг болгаш тус черниң оруктарын дуй алган. Түңнелинде, 72 кижи когараан, оларның 23-ү бичии уруглар. Чогуур ужурлуг хемчеглерни алыры-биле, республикага онза байдалдар чурумун киирген турган.
Үште, Барыын-Хемчик кожууннуң девискээринге сибирь язвазының нептерээнинден 6 кижи когараан. Үе-шаанда алдынган хемчеглерниң ачызында аарыгның тараарын соксадып, кижиниң амы-тынынга хора чедирбейн барган.
Ниитизи-биле онза байдалдар дээш когарал 261 миллион рубль ашкан.
Россияның ОБЯ-зының ТР-де эргелелиниң даргазының оралакчызы Валерий Шыырап эрткен болгаш бо чылдың түңнелдерин деңнээн: “2023 чылдың 11 айының дургузунда хем-сугларга 25 озал-ондак болган. Эрткен чылга деңнээрге, 2 болуушкун эвээжээн. Ооң түңнелинде 23 кижи амы-тынындан чарылган, а эрткен чылын 1 болуушкун эвээш. Республиканың 5 кожуунунда сугга дүжүп өлген кижилер саны көвүдээни демдеглеттинген. Шак ындыг болуушкуннар Кызыл хоорайда эң хөй болуп турар. Ынчалза-даа эрткен чылга деңнээрге, 7 болуушкун эвээжээн”.
Бо чылдың 11 айының дургузунда республикага 1000 ажыг өрт айыылы болган. Эрткен чылга деңнээрге, 21 хуу эвээжээн. Бо чылын өрт халавындан 15 кижи амы-тынындан чарылган.
Россияның ОБЯ-ның ТР-де эргелелиниң парлалга албанының даргазы Луиза Намчыл бо чылын кол-ла чүве — кемдээн болгаш амы-тынындан чарылган кижилер саны эвээжээн дээрзин демдеглээн: “Биче хемчээлдиг суднога чорааш, сугга дүшкен таварылгалар эвээжээн. Ынчалза-даа эрткен чылга деңнээрге, сугга дүшкеш, амы-тынындан чарылган кижилер саны ол-ла хевээр артпышаан. Кижилерниң сугга дүжүп өлүп турарының чылдагааннары колдуунда эштип болбас ужурлуг черлерге эжингениниң түңнелинде база эзирик байдалдыг суг киргени болуп турар. Ада-иезиниң чаш ажы-төлүн чедир хайгааравазы — уругларның сугга дүжериниң бир чылдагааны”.
Хуралга оон ыңай ТР-ниң арга-арыг ажыл-агыйының болгаш бойдус ажыглалының сайыды Вадим Кызыл-оол арга-арыгга болгаш бойдуска өрт айыылын болдурбазының талазы-биле профилактиктиг хемчеглерни чорутканының дугайында илеткээш, келир чылдың планы-биле таныштырган. Республикада болуп турар өрттерниң чылдагааны кижилерниң от-биле оваарымча чогу болуп артпышаан.
Түңнелдер болгаш келир чылдың планын чугаалажырындан аңгыда, чедиишкинниг ажылдааннарны болгаш “2023 чылдың Тыва Республикада эң-не тергиин кожууннуң чаңгыс аай диспетчер албаны” деп мөөрейниң тиилекчилерин шаңнап-мактаан. Ак-Довурак хоорайның диспетчери мөөрейге тиилээш, 1-ги чергениң дипломантызы болган. Ийиги черге Мөңгүн-Тайга кожууннуң диспетчер албаны төлептиг болган. Үшкүзүн Бии-Хем кожуун чаалап алган.
Ол ышкаш ак сеткилдиг ажылы болгаш бедик мергежилдии дээш Ак-Довурак хоорайның чагырга даргазының оралакчызының хүлээлгезин күүседип турар Чойгана Сааяны, Чөөн-Хемчик кожууннуң чагыргазының Күрүне камгалалы болгаш онза байдалдар килдизиниң даргазы Саглай Монгушту, Бай-Тайганың чагыргазының Күрүне камгалалы болгаш онза байдалдар талазы-биле консультантызы Эртине Салчакты база Каа-Хем кожууннуң чагыргазының ол талазы-биле специализи Аржаана Адыяны өөрүп четтириишкин бижиктери-биле шаңнаан.
Чыжыргана СААЯ.
Буян ООРЖАКТЫҢ тырттырган чуруктары.
“Шын” №94 2023 чылдың декабрь 9
