ЛИТЕРАТУРЛУГ ТӨЛЕВИЛЕЛ “ТЫВА НОМЧУП ТУР”
Республиканың библиотекалар ассоциациязы биле Тываның К. Чуковский аттыг бичии уруглар библиотеказының 2022 чылда кады боттандырып кирипкени “Тыва номчуп тур” деп литературлуг төлевилел амгы үениң чайыннанчак болуушкуну болган.
2022 чылда боттандырган бо төлевилелдиң баштайгы кезээнге тыва чогаалдың үндезилекчилери Степан Сарыг-оол, Салчак Тока, Виктор Көк-оол, ат-алдарлыг чогаалчылар Салим Сүрүң-оол, Кызыл-Эник Кудажы, Александр Даржай, амгы үеде билдингир чогаалчылар Николай Куулар, Артык Ховалыг, Эрик Доңгак дээш өскелерниң 100 чогаалдарын электроннуг хевирже шилчидип, интернет дамчыштыр номчукчуларга бараалгаткан.
Тыва номчуп тур” төлевилелди боттандырары белен эвес, чаңгыс дем херек ажыл болган. Чогаалчыларның чогаалдарын төлевилелге киирери-биле авторларның боттары, бистиң аравыста чок чогаалчыларның ажы-төлү, төрелдери-биле харылзажып, оларның чөпшээрелин алыры, төлевилелче киирген чогаалдарны номчуурунга артистерни, дикторларны, уран номчулгага бедик мергежилдиг кижилерни хаара тудары, чогаалдарның хөгжүм каасталгазынга оркестрлерни болгаш хөгжүмчүлерни киириштирери улуг организастыг ажыл болган. Уран чүүлге, хөгжүмге болгаш литературага хандыкшылдыг кижилерни “Тыва номчуп тур” төлевилел каттыштырган. Олар бо төлевилелди боттандырарынга бүгү-ле сагыш-сеткилиниң ханызындан киришкен болгаш, кады ажылдажылганы моон-даа соңгаар уламчылаарынга белен. Оларның ачы-буянныг чогаадыкчы демниг ажылы тыва чогаалга хөй-хөй кижилерниң сонуургалын улам хайныктырган.
Ноябрь 4-те, Чоннуң чаңгыс деминиң хүнүнде, К. Чуковский аттыг бичии уруглар библиотеказының коллективи “Тыва номчуп тур. Уламчызы” төлевилелди тыва литературага сонуургалдыгларга, чогаалчыларга Тываның В. Көк-оол аттыг Национал театрының музейинге таныштырып бараалгаткан. Бо музей тыва Национал уран чүүлдү болгаш тыва литератураны каттыштырган бир янзы төөгүлүг чер. Тыва драматург болгаш артист Виктор Көк-оолдуң, тыва чогаалдарны шиилер кылдыр сценага тургускан алдарлыг режиссерлар Сиин-оол Оюн, Алексей Ооржак, алдарлыг артистер Максим Мунзук, Николай Өлзей-оол, Владимир Монгалбии дээш тыва литератураны бедии-биле үнелеп чораан кижилерниң чуруктары мында делгеттингени безин чогаадыкчы сеткил-хөөннү доюлдуруп кээр.
Онзагай төлевилелди боттандырарынга боттарының улуг үлүүн киирген артистер, уран номчулгага мергежилдиглер, хөгжүмчүлер база бо хемчегге киришкен. “Тыва номчуп тур. Уламчызы” төлевилелге киржири дыка солун, бо төлевилел оларның чогаадыкчы ажылынга база бир онзагай чүүл болганын Тываның улустуң артистери Анзат Куулар, Надежда Наксыл, Станислав Ириль, чогаалчы болгаш уран номчулгага салым-чаяанныг башкы Чаяна Шилова олар болгаш өскелер-даа чугаалап турганнар. Тыва литератураның эрткен, амгы болгаш келир үезин “Тыва номчуп тур” төлевилел каттыштырганын, моон-даа соңгаар уламчылаарын олар демдеглээннер.
“Тыва номчуп тур. Уламчызы” төлевилелге Салчак Токаның «Араттың сөзү”, Виктор Көк-оол “Самбажык”, Степан Сарыг-оолдуң “Алдан дургун”, “Аңгыр-оолдуң тоожузу”, “Саны-Мөге”, Сергей Пюрбюнуң “Ыдыкшылым, чуртум, чонум”, Салим Сүрүң-оолдуң “Озалааш хем”, Александр Даржайның “Четкер четкизи”, Моңгуш Доржунуң “Сыргалар”, Михаил Дуюнгарның “Бөрү дүнү”, Куулар Николайның “Муңгаштатпаан муңчулбас ыр”, Шаңгыр-оол Суваңның “Туматтар”, “Кижи халавы” дээш ниитизи-биле тыва чогаалчыларның 50 чогаалдарын электроннуг хевирже киирип, интернет четкизинче үндүрген. Бөмбүрзектиң кайы-даа булуңунда чурттап чоруур тывалар ол чогаалдарны номчуур аргалыг апарган.
Корней Чуковский аттыг бичии уруглар библиотеказының директору Сылдысмаа Лопсан “Тыва номчуп тур. Уламчызы” төлевилелди боттандырып чорударынга киришкеннерге библиотеканың коллективиниң болгаш бодунуң мурнундан улуу-биле өөрүп четтиргенин илереткен.
Александр Ондар, Николай Куулар, Лидия Иргит, Балчий Кыргыс болгаш өске-даа чогаалчылар Тываның бүгү чогаалчыларының мурнундан оларның чогаалдарын бүгү делегейге интернет четкизи дамчыштыр делгереткени дээш, К. Чуковский аттыг библиотеканың коллективинге, чогаалдарның хөгжүм каасталгазынга киришкен Тыва национал оркестрниң хөгжүмчүлеринге, төлевилелди боттандырарынга киришкен шупту чогаадыкчы ажылдакчыларга улуу-биле өөрүп четтиргенин илередип, оларның ачы-буянныг ажыл-үүлезинге чедиишкиннерни күзээннер.
“Тыва номчуп тур. Уламчызы” төлевилелди таныштырарынга келгеннер шупту “Онза-дыр!” деп, чаңгыс үн-биле магадап турганнар.
Ш. МОҢГУШ.
“Шын” № 85 2023 чылдың ноябрь 8