Узамдыккаш туруп берген соок агаар-бойдустуң уржуундан республикага часкы хову ажылдарын көрдүнген хуусааларындан шала орайтадыр — май 15-тен эгелээн. Тургустунган таарымча чок байдалды өөренип көргеш, Тываның Баштыңы Владислав Ховалыгның даалгазын езугаар тускай комиссияны тургускан, ынаар дуржулгалыг агрономнарны хаара туткан. Комиссияның кежигүннери тарылга шөлдериниң дөгерезин эргий кезип, тарылганың хуусааларының болгаш агротехнологтуг регламентилерниң сагылгазын хынаан.
Ол ышкаш олар көдээниң бараан бүдүрүкчүлериниң херек кырында тарылга хемчээлдерин илередип тодараткан. Хемчээлдерни четпес бүдүрген таварылгада күрүне деткимчезин оон ыңай бээриниң азы бербезиниң дугайында айтырыгны үзе шиитпирлээр.
Кызыл, Чеди-Хөл, Каа-Хем, Бии-Хем, Тес-Хем болгаш Таңды кожууннарның көдээ ишчилериниң Бай-Хаак суурга болуп эрткен зона хуралынга Чазактың оралакчы даргазы Алик Монгуш ооң дугайында чыылганнарга дыңнадып, чамдык ажыл-агыйлар негелделерни хажыдып, ажылдап турар дээрзин чугаалап, ону болдурбазын чугулалаан. Часкы хову ажылдарынга субсидияларны ажыл-агыйларга май эгезинде үлээн. Эң эки дүжүт алганы дээш республика конкурузун чарлаан, ооң тиилекчилерин дүжүт ажаалдазының хүнүнде илередир.
Бо чылын республиканың үнүш ажыл-агыйын деткииринге 62 сая рубльди угландырган. Бо хүннерде боттуң бүдүргени тараа культураларының өзүлдезин болдурган 21 ажыл-агый акшаландырыышкынны алган. 16 ажыл-агый болгаш 4 хуу дузалал ажыл-агыйы картофель база ногаа өстүреринге субсидияларны алганнар. Тараа бүдүрүкчүлери база күрүнениң деткимчезин алганнар.
Тываның Көдээ ажыл-агый болгаш аъш-чем яамызының дыңнадып турары-биле алырга, тарылга ажылдарын чорударынга республиканың тараа культураларының үрезиннеринге хереглели 8,2 муң тонна болуп турар. Хереглелдиң 13 хуузун республика боду дуглаар ужурлуг. Тус черниң ажыл-агыйлары 1037 тонна боттуң үрезинниг, ооң 875 тонназын Таңдының тараажылары М. Санников биле А. Боровиков, 130 тонназын – бии-хемчилер А. Монгуш, М. Серен болгаш А. Түлүш бүдүргеннер.
«Тывага тарып өстүрген үрезиннер чаагай дүжүттүң ажаалдазының магадылалы болур. Чүге дизе оларны бистиң агаар-бойдузувуска таарыштырган” — деп, республиканың Баштыңы Владислав Ховалыг бүзүрелдиг чугаалап турар. Ол ышкаш губернатор көдээниң ишчилерин кырлыг-караны дидими-биле тарып эгелээринче кыйгырган. «Бирээде, ол чегей хөрзүннүг черлерге хөлчок таарышкан, а бистиң черлеривистиң хөй кезии ындыг болгай. Ийиде, кырлыг-кара тараан шөлдер ары ажыл-агыйын хөгжүдеринге, ары чигирин бүдүреринге дузалыг. Кырлыг-карага хереглел чавызаар туржук улуг болуп артпышаан. Оон хайындырган кадыкка шуптувус ынак-ла болгай бис” — деп, ол демдеглээн.
Тарылга үезинде 128 сая рубльдиң 1 733,8 муң тонна кывар-чаар чүүлдерин чарыгдаар, ук ажылдарга 364 тракторну, а ол ышкаш хөрзүн үлдүредир болгаш тарылга чорудар 500 ажыг техниканы хаара тудар. Бо чылын республиканың көдээ ажыл-агыйының автопарыгынга немере болур. Тываның ажыл-агыйлары техника садып алыры-биле бо чылын 30 чагыгны «Росагролизинг» компанияже киирген турган. Бо хүннерде ооң 10-ун деткээн. 2023 чылда ажыл-агыйларның техниктиг чаартылгазынче угланган күрүне деткимчезиниң хемчээли 40,5 сая рубль болур.
/ А. ХЕРТЕК белеткээн.
"Шын" №40 2023 чылдың июнь 3