Оргаадай деп оъттуң кончуг онзагай эм шынарлыын тывалар шагдан бээр билир чораан. Оргаадай Тываның девискээринде хаая бар.
Ылаңгыя Мөңгүн-Тайганың Ак-Баштыг, Чараш-Тайга болгаш Улуг-Хемниң Ак-Тал деп черлерде үнүп турар дижир. Ол оътту сес айның ортаа үезинде казар. Ынчан ооң кады быжып, дазылы четчи бээр. Сывы саң дорт өрү кожайып үнген, бажы талазында чаңгыс черден чүк-чүгүнче тарап чоруткан узун чиңге ногаан бүрүлерлиг, ол бүрүлерниң үстүнде чаңгыс черде чочайтыр үнген каттарлыг, олары быжа бергенде, кончуг өңгүр кызыл-чайт – көс дег хып турар. Оргаадайның дазылы эвеген чанагаш кижиге кончуг дөмей: буттарлыг, холдарлыг, баштыг, буттарының болгаш холдарының баштарында кижинии ышкаш салааларлыг. Эр оргаадай эр кижи ышкаш, херээжен оргаадай херээжен кижи хевирлиг боор. Оргаадайны казып алыр дээн кижи ону долгандыр кажаалап алгаш, оран-делегейге тейлеп-чүдүүр, төрелдеринден азы оглу-кызындан бир кижи бээр мен деп аазаар. Ол аазаан кижизи үр болбайн чок апаар дижир. Кончуг камнап казып алган оътту эм кылдыр хереглээр: холу аарыг кижи холун, буду аарыг кижи будун, бажы аараанда бажын эм-дом кылдыр хереглээр. Оргаадайның быжа берген кызыл кадын чыып алгаш, демги казып алганы дазылдың орнунга төккеш, кончуг камныг хөөп кааш, арыг суг-биле ол черни суггарып каар. Эм оътту казып турда, кончуг кылаң аяс хүн безин бүргеп, диңмиреп, чаңнык дүжүп болур дижир.
Мен сени алыр дээш албадым. Бир эвес херек дээр болзуңза, өске долугну бээр мен – дээш оон казып эгелээр.
Аарыг-аржыкка алыскаштың,
Алыс сени чалап келдим – дээр. Оон оран-таңдыга чалбарыыр.
/ З.К. Кыргыстың “Тыва улустуң алгыш-йөрээлдери” деп номдан алган.
“Шын” №45 2025 чылдың ноябрь 20