Тыва Республиканың 2025 чылда бюджединиң дугайында хөй-ниити чугаалажыышкыннарны ТР-ниң Дээди Хуралы (парламентизи) ноябрь 27-де Тываның Чазааның бажыңынга эрттирген. Аңаа Дээди Хуралдың депутаттары, ТР-ниң Чазааның кежигүннери, ТР-ниң Хөй-ниити палатазының кежигүннери, эртемденнер, хөй-ниити организацияларының төлээлери, кожууннарның чагыргаларының ажылдакчылары киришкен. Бай-Тайга, Тожу, Таңды болгаш Чеди-Хөл кожууннарның чагыргаларының ажылдакчылары хөй-ниити чугаалажыышкыннарга видеоконференция хевиринге киржир аргалыг болганнар.
Тыва Республиканың 2025 чылда бюджединиң дугайында хөй-ниити чугаалажыышкыннарны “Тыва Республикага бюджет чорудулгазының дугайында” регион хоойлузунга дүүштүр эрттирип турары бо чугула саң-хөө документизин ажык-чарлыы-биле сайгарып көөрүнге, хөй-ниитиниң санал-оналдарын кичээнгейге ап, аңаа немелделерни кииреринге ажыктыг боор дээрзин ТР-ниң Дээди Хуралының Даргазы Каң-оол Даваа демдеглээн.
ТР-ниң Чазааның Даргазының оралакчызының хүлээлгезин күүседип турар Уран-оол Ондар Тыва Республиканың 2025 чылда бюджединге хамаарыштыр каксы тайылбырны хөй-ниити чугаалажыышкыннарның киржикчилеринге берип, келир чылдың бюджединде кол чүүл чурттакчы чоннуң социал камгалалын четчири-биле акшаландырары деп айыткан. А ол дээрге кадык камгалалынга, өөредилге адырынга хөй ажы-төлдүг өг-бүлелерге болгаш тускай шериг операциязының киржикчилерин, оларның өг-бүлелерин деткииринге дээш акшаландырыышкынның социал адырда өске-даа чарыгдалдар-дыр.
2025 чылда республиканың бюджединче кирер орулгалар 64 млрд 541 сая рубль, чарыгдалдары – 65 млрд 881 сая рубль, бюджетте чедишпес акша (дефицит) 1 млрд 340 сая рубль. Социал адырны акшаландырарынга республиканың бюджединиң 60 хуузун чарыгдаар. Тываның чурттакчы чонунуң чүгле социал хереглелдерин акшаландырарын, 2024 чылдыынга деңнээрге, 2025 чылдың бюджединде 736 миллион рубльге көвүдеткен дээрзин ТР-ниң саң-хөө сайыды Орлан Достай хөй-ниити чугаалажыышкыннарга келгеннерге дыңнаткан. Саң-хөө сайыдының чугаалааны-биле алырга, республиканың 2025 чылда бюджединче үндүрүглер болгаш янзы-бүрү төлевирлер чыылдазы, 2024 чылга деңнээрге, 20 хууга көвүдээр, 18 862 сая рубль түңнүг акша боор.
2025 чылда 9 национал төлевилелге Тыва Республика киржир. Ол төлевилелдерни боттандырарынга 7 301,9 сая рубльди чарыгдаар, ооң 7 143,89 сая рубль акшазы федералдыг акшаландырыышкындан, 68,7 сая рубльди республиканың бюджединден тускайлап үндүрер.
Тыва Республиканың 2025 чылда бюджединиң төлевилелин ТР-ниң Чазааның болгаш Дээди Хуралының (парламентизиниң) албан-ёзузунуң сайтыларынга баш бурунгаар салган болгаш, бюджет айтырыгларынга сонуургалдыг хамаатылар ооң-биле таныжып алыр аргалыг болганнар. Хөй-ниити чугаалажыышкыннарга белеткел үезинде ТР-ниң Дээди Хуралынче 28 санал болгаш айтырыглар кирген. Шалыңны өстүрери, өөредилге болгаш кадык камгалал черлериниң акшаландырыышкынын углаттырары, авиабилеттерге чиигелделер дээн ышкаш колдуунда социал адырга хамааржыр саналдар, айтырыглар болган.
Республиканың 2025 чылда бюджединиң дугайында ноябрь 27-де эрткен хөй-ниити чугаалажыышкыннарның киржикчилери, оларның көдүрген айтырыгларының чамдыызы бюджетке дорт хамаарышпас-даа болза, 2026 болгаш 2027 чылдарның бюджеттерин планнаарынга, чуртту хөгжүдериниң 2030 чылга чедир, харын-даа мырыңай 2036 чылдан ыңай национал сорулгаларны республикага боттандырарынга хамааржыр болгу дег айтырыгларны көдүргеннер. Оларның аразында тыва дылды камгалап, кадагалап хөгжүдериниң, Тываның агаар-бойдузунуң камгалалының чидиг айтырыглары база бар болган.
ТР-ниң Дээди Хуралының депутаттары ноябрь 29-та Тыва Республиканың 2025 чылда бюджединиң төлевилелин бирги номчулгага сайгарып көргеш, хүлээп алган.
Ш. МОҢГУШ.
Буян ООРЖАКТЫҢ тырттырган чуруктары.
“Шын” №92 2024 чылдың ноябрь 30
